Jan groeide als kind op in een gesloten gemeenschap en werkt nu bij de politie als sektespecialist
Utrecht - Nu is hij 'politieman Jan' met een succesvolle carrière binnen het korps, maar ‘gekke Jantje’ werd in zijn jeugd veel heen en weer gesleept, onder andere naar een psychiatrische instelling. Zijn stiefvader hing een zeer strenge leer aan van Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofische stroming. "Ik ben vernietigd als kind."
Het is een verhaal dat je bijna niet kan geloven als je het hoort, dat snapt Jan als geen ander. "Het is nogal veel", vertelt hij. Via zijn moeder bracht zijn stiefvader kleine Jan in aanraking met een gemeenschap die op een extreme manier de antroposofische leer aanhangt. "Het is geen typisch beeld van een gemeenschap waar een hek omheen stond."
Toch zat Jan voor zijn gevoel opgesloten. "Het is een psychologische context en daar hoeft geen muur omheen te staan. Maar dat je met z’n allen rituelen hebt, dat de buitenwereld niet deugde en wij wel, dat is de tendens. Iedereen gaat naar dezelfde school, huisarts, natuurvoedingswinkel en psycholoog."
En dat betekent geen tv, geen computers, geen cola en een voetbal die voor je ogen lek geprikt werd. Jan werd jarenlang mishandeld, weggehouden bij zijn terminaal zieke moeder, volgestopt met medicatie. Hij woonde in verschillende instellingen, omdat men dacht dat hij verstandelijk beperkt was.
Politieman Jan van der Winden groeide op in een gesloten gemeenschap. Hij knokte zich vrij, maar zwierf als dakloze tiener door Utrecht. Via een Melkertbaan kwam hij bij de Stadswacht en later bij de politie, waar hij onder meer in Utrecht en Amersfoort werkte. Intussen is hij een van de belangrijkste sektedeskundigen in het korps. Zijn hoofdtaak is het begeleiden van politieteams op het gebied van samenwerking en cultuur. Hij heeft twee kinderen, een dochter van 21 en een zoon van 20. Over zijn verleden en zijn werk bij de politie schreef Jan een boek: 'Gekke Jantje'.
Eerste contact met reguliere hulpverlening, buiten de gemeenschap
Rond zijn 18e gooit Jan de ruiten in bij een instelling in Driebergen. "De consequenties daarvan, de aanraking met de politie, dat is het begin van mijn bevrijding geweest. Toen kwam ik in de reguliere zorg."
Met de juiste hulp van een alerte psycholoog kreeg hij, na een aantal jaren op straat, een huurwoning, een ‘melkertbaan’ als stadswacht en in maatschappelijk termen: zijn leven op de rit. Maar zijn strijd was nog niet gestreden. Jan krijgt een relatie met Aster, ook iemand uit die antroposofische gemeenschap, waar hij ook twee kinderen mee krijgt. Ze wonen een tijd naast het terrein van Daidalos in Driebergen, een instelling die onderzocht en gesloten wordt door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. In 2011 kwamen misstanden aan het licht bij Stichting Zonnehuizen in Zeist. De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft afdelingen gesloten en inmiddels zijn de Zonnehuizen overgegaan in reguliere zorg.
Vechten voor zijn kinderen
Uiteindelijk strandt de relatie, omdat Aster veel strenger in de leer is dan Jan. Maar waarom begon hij juist een relatie met iemand uit de gemeenschap? "Die vraag krijg ik natuurlijk heel vaak. Ik wist niet dat ze er zo diep in zat. Mensen die dingen hebben meegemaakt zoals ik, zoeken vaak op latere leeftijd een toneel waarin ze hetzelfde min of meer meemaken om er nu als winnaar uitkomen. Ik ben vernietigd als kind. Teruggaan heeft mij uiteindelijk ook veel gebracht. Ik heb ervan geleerd en heb er ook door kunnen herstellen." De ex-vriendin van Jan woont nog in de gemeenschap, zijn dochter ook. Zijn zoon leeft niet meer in de gemeenschap.
Het antroposofische is gedachtegoed is moeilijk in een paar zinnen te vatten. Het gaat ervan uit dat de geestelijke wereld toegankelijk is via innerlijke ontwikkeling. Het is een spirituele levenshouding, gestoeld op de leer van Rudolf Steiner. Het is een zeer brede stroming, waar in Nederland veel mensen in meer of mindere mate mee te maken hebben, niet alleen in gesloten gemeenschappen. De Triodosbank is bijvoorbeeld opgericht door antroposofen in Zeist, al is het geen antroposofische bank (meer). Ook het vrijeschoolonderwijs in Nederland is gebaseerd op de educatieve filosofie van Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie.
Voor de tweede keer vertrekken uit de gemeenschap, was moeilijk. Hij moest rechtszaken voeren om zijn kinderen te zien. De school die bij de gemeenschap betrokken was, probeerde hem buiten te sluiten, en deed er alles aan om hem te beschadigen, vertelt hij. Hij was daardoor bang dat zijn baan als politieman in gevaar zou komen, vanwege zijn verleden in de psychiatrie. Maar de politie hielp hem juist. Jan had alles zorgvuldig gedocumenteerd en na een lange strijd, kreeg hij de voogdij over zijn zoon.
'Meldpunt is hard nodig'
Wat er met hem is gebeurd, kan nog steeds gebeuren, meent hij. "Dat kan heel makkelijk. Er is geen overheidshaan die daarnaar kraait. Het is voor mij heel lastig geweest om voet aan wal te krijgen bij iemand. Ik kon in het begin mijn verhaal niet goed overbrengen."
Hij maakt zich hard voor dit onderwerp binnen de politie, samen met een handvol mensen. Er was een meldpunt voor sektes, maar die is in 2019 door een gebrek aan subsidie stopgezet. Maar dat is gevaarlijk stelt Jan. "Ik maak me er samen met anderen binnen de politie hard voor dat het meldpunt terugkomt. Het niet hebben van zoiets leidt tot meer slachtoffers."
Hij vervolgt: "Aandacht voor mensen die hiermee te maken hebben (gehad) is heel belangrijk en dat is nu onvoldoende georganiseerd. Deze mensen blijven onbegrepen omdat de signalen als ze al gezien worden verkeerd geïnterpreteerd worden. Je moet aan de voorkant zien te komen en sneller leren duiden: met wie en welk fenomeen hebben we hier te maken. Dat moet beter worden georganiseerd en ingericht samen met de juiste expertise."
'Geen overheidshaan die ernaar kraait'
Jan zegt desgevraagd dat Nederland makkelijk een broedplaats kan worden voor gesloten gemeenschappen en sektes, juist door het gebrek aan regelgeving. "Dat is een open deur. We zijn gewend dat een boef een bivakmuts opheeft. Maar in dit geval kan het de priester, de trainer, de leraar zijn. Het is heel complex. Maar als je weet, er speelt wat ergens, dan kan je er wel op inzoomen en kom je bijna altijd strafbare feiten tegen.”
"Politieteams begeleiden vind ik geweldig. Maar tegen wil en dank weet ik hier ook veel van, ik mag die kennis niet voor me houden. Ik gun anderen ook die daadkrachtige politie die ik zelf heb gehad toen ik gevaar liep en het erop of eronder was."
