Scheisse, de leraren Duits raken 'op' in Utrecht: 'Dit heb ik nog nooit meegemaakt'
Utrecht - Het tekort aan docenten Duits wordt alsmaar nijpender. Sommige scholen in Utrecht lukt het niet meer om het vak in alle klassen te geven. Wetenschappers en de onderwijssector slaan al langer alarm. Kennis van de Duitse taal en cultuur is cruciaal, vinden ze. Er moet dus iets gebeuren. Maar wat?
Aus, bei, mit, nach, seit, enzovoort...De Duitse taal roept al snel associaties op met naamvallen en grammatica. En denkend aan docenten Duits doemen beelden op van tv-typetjes uit Van Kooten en De Bie (Otto den Beste) en Rundfunk met de sadistische meester Heydrich: "Jullie hebben allemaal een voldoende. Oh nee, toch niet haha...allemaal onvoldoende."
Grammatica wordt te belangrijk gemaakt, taal is een middel en geen doel op zich
Oliver Greiner, Docent Duits van het Jaar, is verbonden aan De Werkplaats in Bilthoven. Hij is zeker niet het archetype van de leraar Duits. De verkiezingsjury roemt hem om zijn vernieuwende lesideeën. De geboren Duitser brengt zijn moerstaal met schwung in het leslokaal.
"Grammatica wordt te belangrijk gemaakt", vindt Greiner. "Kan je je verstaanbaar maken in het Duits en begrijpen wat iemand zegt, daar moet het vooral om draaien. Taal is een middel, geen doel op zich. Je kan Duits interessanter maken met muziek, films en literatuur. Ook kan je leerlingen veel meer vertellen over het land en de cultuur. Dan wordt het interessant."
BLØF, maar dan anders
Een voorbeeld: Greiner zingt met zijn klassen het lied Frankfurt Oder. "Dat is het origineel van de BLØF-hit Zoutelande, maar dat weet bijna niemand." De leerlingen zingen de Duitse versie enthousiast mee. 'Wir vernichten den Schnaps deines Vaters', klinkt het dan in koor. In plaats van 'We verzuipen onszelf in de drank van je vader'. Greiner: "Heel leerzaam en leuk. We hebben laatst in de bus op schoolreis ook alleen maar Duitse liedjes gezongen."
Op De Werkplaats in Bilthoven wordt momenteel in alle klassen Duits gegeven, maar het wordt wel steeds lastiger om kleinere parttime vacatures te vullen. "Er wordt bij de studiekeuze te praktisch gedacht", ziet Greiner. 'Studies moeten vooral tot een beroep leiden. Vroeger ging je vaker studeren wat je interessant vond. Ik in ieder geval wel. De crux zit hem erin dat het vak van leraar aantrekkelijker wordt gemaakt. Dan komt de rest vanzelf."
De tekst gaat hieronder verder.
Gezocht: docent Duits voor het Waldorf
Op het Waldorf in Utrecht, de vrije school van het St. Gregorius College, laat het lerarentekort zich flink voelen. "In totaal missen we voor zes klassen een docent Duits", licht teamleider Linda Scheeres toe. In de hogere jaren krijgen leerlingen het vak wel.
Op veel middelbare scholen is er in de brugklas nog geen Duits én Frans, maar op het Waldorf wel. Dat die Duitse lessen nu uitvallen door het lerarentekort, vinden de leerlingen wel lekker. Het zijn een paar uurtjes minder in het rooster. Maar de teamleider zou het graag anders zien. "Alles wat nu niet wordt gegeven, moeten ze straks ergens inhalen."
"Onze drie eerste klassen hebben nu helemaal geen Duits, terwijl ze dat wel twee uur per week zouden moeten hebben. En alle tweede klassen hebben maar een uur per week Duits in plaats van twee." De vacature staat al maanden uit. "Dit heb ik nog nooit meegemaakt", zegt teamleider Scheeres.
De school hoopte na de herfstvakantie iemand gevonden te hebben, maar het blijkt heel lastig. "We willen een leraar Duits aannemen die echt in ons programma past. Bij twijfel doen we niet. Het is hier ook weer anders omdat we een vrije school zijn. Voor sommige docenten is dat niet aantrekkelijk."
Nu de vacature Duits al zo lang uitstaat, is de school al benaderd door commerciële bureaus. Maar het Waldorf gaat daarmee liefst niet in zee. Docenten die zich als zzp'er laten inhuren zijn duurder en hebben minder binding met de school. Ze komen bijvoorbeeld niet naar vergaderingen. Scheeres vindt dat niet eerlijk tegenover de andere docenten. Toch slaat soms de twijfel een beetje toe, want de achterstanden mogen niet te groot worden.
Ouders vragen soms ook: waar blijven die rijtjes voor de naamvallen?
Ondanks het gebrek aan leraren Duits zit de sfeer er vanochtend vroeg al goed in op de vrije school in de Utrechtse binnenstad. Merlijn Baron geeft het vak aan de hogere klassen van het Waldorf. "Duits is wel leuk, maar een beetje moeilijk", vertelt een leerling. Een ander zegt: "Het is soms ook een grappige taal. Het is net Nederlands, maar dan met een twist."
Imagoprobleem
De talen Duits en Frans kampen met een imagoprobleem, schreven drie docent-onderzoekers vorige maand in een opiniestuk. Het is een vicieuze cirkel: zonder hoogwaardig taalonderwijs laten leerlingen de vakken sneller vallen. Het leidt tot minder taalstudenten en uiteindelijk minder leraren. "Wil je indruk maken in het studentencafé moet je kennelijk psychologie (interessant), technische natuurkunde (moeilijk) of kunstmatige intelligentie (de toekomst, zeggen ze) studeren", aldus de docent-onderzoekers.
Waarom Duits niet zo hip is, kan de leraar Duits van het Waldorf wel verklaren. "Docenten maken niet graag reclame voor hun beroep. En ik kan inderdaad niet ontkennen dat het vak Duits met een bepaald imago kampt, namelijk dat je vooral woordjes en voorzetsels moet leren. Ouders vragen soms ook: waar blijven die rijtjes voor de naamvallen? Dat doe ik op zijn tijd, zeg ik dan. Grammatica is zout door de pap, daardoor blijft die lekker. Maar het gaat vooral om de liefde voor de leerlingen en taal."
Cijfers
Cijfers van het Duitsland Instituut spreken voor zich: het aantal studenten Duits aan de lerarenopleidingen daalt sinds 2017. Op de universiteiten is dit sinds 2005 al het geval. Het aantal mbo'ers met het vak Duits neemt eveneens af. Wel doen meer over de gehele linie meer leerlingen eindexamen in het vak Duits (56.002 in 2022) dan in Frans (29.666) en Spaans (4.475).
Een lichtpuntje voor het Waldorf is dat daar meer scholieren eindexamen Duits willen doen. "Ik ben daar tevreden over, vooral dat de kinderen er echt zelf voor kiezen", zegt de leraar Duits. "Ik probeer daar vanaf het eerste jaar natuurlijk ook naartoe te werken."
De lerarenopleiding
De lerarenopleiding van de Hogeschool Utrecht zegt alles op alles zetten om genoeg docenten Duits af te leveren. "We zien echt een dalende trend. Niet alleen bij ons, de afnemende belangstelling is een landelijk probleem. Ook bij Frans, wiskunde en andere exacte vakken", zegt Nynke van Ingen, opleidingsmanager Talen. Bij de laatste diplomering kregen 22 HU-studenten het papiertje waarmee ze het vak Duits mogen geven.
De Hogeschool Utrecht zet onder meer in op het voorkomen van uitval. "We hebben de begeleiding geïntensiveerd en werken met studentcoaches. Dus zowel vanuit de docenten als ouderejaars is er hulp", vertelt Van Ingen. "Daarnaast werken we nog meer samen met de scholen waar onze studenten stage lopen. We zien dat dit effect heeft, want de uitval daalt."
Tegen studenten die stage gaan lopen zeggen we: verleid minimaal één leerling om voor een taal te kiezen
De lerarenopleiding beaamt dat de nadruk niet alleen moet liggen op grammatica en woordjes stampen. "Onze studenten moeten de taal zelf natuurlijk wel machtig zijn om straks boven de lesstof te staan, maar als ze gaan lesgeven moet de communicatie centraal staan. Het gaat om leren spreken, durven communiceren."
Maar de opleiding is veel breder dan alleen lees- en spreekvaardigheid, benadrukt opleidingsmanager Van Ingen. "Het gaat ook over zaken als cultuur, literatuur en internationalisering. Tegen onze studenten die stage gaan lopen zeggen we ook: verleid minimaal één leerling om voor een taal te kiezen."
De lerarenopleiding biedt studenten daarnaast de mogelijkheid om een dubbele bevoegdheid te halen. Ook is er een project met statushouders voor de klas. "Nu alleen nog bij wiskunde, maar straks ook voor Duits en Frans." Verder zijn er meer mogelijkheden voor zij-instromers en voor studenten die generieke vakken van de opleiding in het Engels willen volgen. "Zo maken we het voor meer doelgroepen mogelijk om de stap naar het onderwijs te maken."
Waarom Duits belangrijk is
De hamvraag dan: is de Duitse taal nog wel zo belangrijk als Engels vaak de voertaal is? We hebben toch Google Translate, Duolingo en snelle ontwikkelingen op het gebied artificial intelligence?
Laat het wetenschappers en de mensen van Mach Mit! niet horen. De actiegroep kan wel tien redenen noemen waarom de kennis van de Duitse taal en cultuur nooit verloren mag gaan.
Op 1? "Duitsland is onze belangrijkste handelspartner. Daarnaast is Duits de meest gesproken moedertaal in de Europese Unie", zegt Hendrike Oosterhof van de Duits-Nederlandse Handelskamer en Mach Mit!. Met Duits heb je bovendien meer kans op een baan, zegt ze. "Je kan over de hele wereld werken. Ook is het voor Nederlanders heel makkelijk om Duits te leren. Daarbij is studeren in Duitsland veelzijdig en voordelig."
En er is meer: Berlijn. "Een culturele smeltkroes waar jonge mensen van over de hele wereld naar toe komen. De stad is een walhalla voor muzikanten, kunstenaars en ontwerpers. Het is de stad van de start-ups, jonge bedrijven met originele concepten. De fascinerende geschiedenis van Berlijn zie je nog steeds op veel plekken terug. En het leven is er zeer betaalbaar."
Je zou haast zin krijgen in een potje Duits spreken. Maar dan moet je er wel les in krijgen. Het Waldorf in Utrecht hoopt dat die ene fijne leraar of lerares Duits snel gevonden is: "Herzlich willkommen!"
Radio M Utrecht in gesprek met Oliver Greiner, docent Duits van het jaar
Radio M Utrecht op het Waldorf in Utrecht
