Twee jaar na de crowdfunding: wat is er met de 256.000 euro van protestrestaurant Waku Waku gebeurd?
Utrecht - Meewerken aan de coronapas, dat nooit. En sluiten vanwege de eventuele gevolgen? Dat ook niet. Twee jaar geleden wordt het Utrechtse 'protestrestaurant' Waku Waku landelijk nieuws omdat ze weigeren mee te werken aan de corona QR-code. Grote groepen mensen demonstreren voor de deur tegen het coronabeleid. Ook financieel is er steun voor het restaurant: met een crowdfunding wordt in een paar dagen tijd het voor Nederland uitzonderlijk hoge bedrag van 256.000 euro opgehaald.
Het protest is uiteindelijk van korte duur: het restaurant sluit noodgedwongen en demonstreren voor de deur wordt verboden. Eigenaren Naphassa Parinussa en Floris Beukers trekken zich tijdelijk terug. Pas als alle coronamaatregelen voorbij zijn, gaat het restaurant zelf weer open. Tot juli 2022. Dan wordt bekend dat het restaurant te koop staat; een maand later gaat het voorgoed dicht.
Sinds de sluiting van het pand zijn veel vragen onbeantwoord gebleven: hoe werd deze crowdfundactie een van de grootste ooit? Verliep die actie volgens de regels? En kan er een antwoord worden gegeven op de vraag wat er met het geld is gebeurd? Een reconstructie.
Een donatie als 'munitie'
De crowdfunding staat pas een paar uur online als Jan van Olsthoorn ook besluit te doneren. Hij maakt vaker geld over naar dit soort inzamelacties maar deze campagne gaat hem persoonlijk zeer aan het hart. "Ik was op mijn manier bezig mensen bewust te maken dat de QR-code iets slechts met ons voorhad. Deze ondernemers gingen ergens voor staan en het leken me betrouwbare mensen."
Als Jan zijn 200 euro 's middags overmaakt, staat de teller al op zo'n 65.000 euro. "Vanuit huis heb ik zeker een uur naar een livestream zitten kijken. De eigenaren werden geïnterviewd en stonden zo sterk in hun schoenen en verhaal. Dat was voor mij de reden dat ik het goed en veilig vond om over te maken." Anderen storten een tientje, een enkeling meer dan duizend euro. In de reacties zijn tientallen aanmoedigingen te lezen: "als iedere ondernemer zo'n ruggengraat had als jullie" en "jullie zijn een lichtpunt in deze donkere tijden".
Ook Jan wil de twee een financieel hart onder de riem steken. "Ik heb het geld gegeven als munitie om de krachten te bundelen en de boetes te betalen die eventueel op ze af zouden komen. Ik wilde ze ondersteunen: geef de strijd niet op. Jullie bedrijf moet openblijven en jullie personeel moet daar kunnen blijven werken." Maar tot Jans teleurstelling slaat het protest na een paar dagen al dood.
Een uitzonderlijke crowdfunding
Jan is niet de enige die doneert: de crowdfundactie haalt een uitzonderlijk hoog bedrag op. Dat komt niet vaak voor, weet kenner Ronald Kleverlaan. Hij volgt de ontwikkelingen al zo'n 14 jaar en adviseert over het fenomeen. "Zo'n groot bedrag als bij Waku Waku is echt een uitzondering. Maar af en toe heb je van die initiatieven die viral gaan. Ze spreken dan een grote groep mensen aan die, zoals in dit geval, hun ongenoegen kunnen uiten door aan een project bij te dragen." De aandacht in de media, het deeleffect op sociale media én het feit dat er al veel mensen hebben gedoneerd, werken dan als vliegwiel, legt Kleverlaan uit.
Platform Go Fund Me – waarop de actie werd georganiseerd – bevestigt dat. Volgens hen zijn er in de afgelopen vier jaar maar zo'n 40 (van de ruim 25.000) campagnes in Nederland geweest waar meer dan 100.000 euro werd opgehaald.
Hoe kon het zo snel zo groot worden?
Het begint met de voedingsbodem. In het vroege najaar van 2021 zit Nederland al anderhalf jaar af en aan in lockdowns. Maar het aantal coronapatiënten neemt af en dat is aanleiding voor het kabinet om de verplichte 1,5-meter-norm in een advies te veranderen. In plaats daarvan wordt het coronatoegangsbewijs geïntroduceerd. Als je getest, ingeënt of recent bent genezen, mag je – zonder afstand te houden – naar bijvoorbeeld een restaurant.
Weliswaar is in die anderhalf jaar van coronamaatregelen de kritiek op dat beleid toegenomen en wordt er regelmatig gedemonstreerd; de eigenaren van Waku Waku hebben zich tot september 2021 niet openlijk tegen de coronaregels uitgesproken. Dat verandert zodra het kabinet de corona QR-code aankondigt. Beukers en Parinussa schrijven op sociale media dat ze niet aan de controle van de pas willen meewerken.
Daarop besluit de gemeente Utrecht te handhaven. Op de eerste avond van de maatregel, zaterdag 25 september, komen boa's langs bij de zaak. De eigenaren krijgen een waarschuwing. Die slaan ze in de wind want de twee dagen daarna gaan ze óók open, zonder daarbij op de verplichte QR-code te controleren. In de media verschijnen de eerste berichten daarover en zo verspreidt het nieuws dat er een Utrechts 'protestrestaurant' is.
De gemeente dreigt vervolgens het restaurant te sluiten. Daar krijgt coronacriticaster Mordechaï Krispijn lucht van. Hij neemt contact op met Beukers en doet een oproep op sociale media. Samen met zo'n 75 demonstranten weet hij die avond te voorkomen dat het restaurant vroegtijdig wordt gesloten door de politie.
Maar op dinsdag 28 september worden 's ochtends alsnog de sloten van het restaurant uitgeboord. Voor de deur verzamelen zich honderden demonstranten en sympathisanten. Jorn Luka, die met Beukers en Parinussa aan zijn zijde als hun woordvoerder optreedt, spreekt de actievoerders 's middags toe. In een Facebook-live is te horen dat de eigenaren volgens Luka "hopen een signaal uit te dragen dat ze niet gaan sluiten en dat ze hier doorgaan, ook al is de zaak gesloten". Luid applaus en gejoel volgt.
Voor de camera van RTV Utrecht verheldert de woordvoerder dat ze binnen niet meer door kunnen omdat de sloten zijn vervangen, maar dat het terras wel open kan. “Buiten gaan ze door.”
Op de dag dat de gemeente de sloten van het restaurant uitboort, komt ook de crowdfundcampagne online bij het platform Go Fund Me. Parinussa en Beukers schrijven: "Wij gaan nergens heen. Wij gaan op zoek naar een plek in de nieuwe wereld, die al in opbouw is. (…) Maar daarvoor hebben we jullie hulp nodig. Want financieel zijn we uitgekleed. Steun ons. Elk gebaar, hoe klein ook, zal dankbaar worden ontvangen." Het doelbedrag? 10 euro.
De crowdfunding gaat al snel viral. Op Twitter, op Facebook, op Telegram, op Instagram: overal wordt de link naar de doneeractie gedeeld. Dat veel bekenden uit de wereld van coronacriticasters zich uitspreken voor Waku Waku of zelfs bij de demonstraties aanwezig zijn, helpt mee. Ook gevestigde media, zoals RTV Utrecht en het AD Utrecht, schrijven over de actie.
In die eerste uren zien tienduizenden mensen de actie voorbijkomen en het geld stroomt met honderden euro's tegelijk binnen. Als een journalist de eigenaren daarop wijst tijdens een interview, reageert Beukers verrast: "50.000 euro al?!" Op zijn gezicht een mix van verbazing en opluchting. "Onze vaste lasten zitten hier", is te horen op een livestream terwijl hij zijn hand boven zijn hoofd houdt. "Ons personeel is heel blij, opgelucht, dat ze zich geen zorgen hoeven te maken." Tegen het einde van die dinsdag is er al ruim 200.000 euro gestort.
Een dag later, op woensdag 29 september, voert Luka, namens de eigenaren opnieuw het woord. Dit keer tegen het AD. Beukers en Parinussa zouden zich "enorm gesteund" voelen. "Het geld is 100 procent bedoeld om de zaak draaiende te houden, in welke vorm dan ook. Waku Waku is een flink restaurant, met zeker dertig man personeel. Daarnaast willen ze doorgaan met hun verzet."
In de dagen daarna wordt duidelijk dat de meer dan 17.000 donaties een bedrag van 256.962 euro opleveren. Navraag bij het platform Go Fund Me – waarop de actie wordt georganiseerd – leert dat Parinussa en Beukers daar netto net geen 245.000 euro aan overhouden.
Daar kunnen de begunstigden mee doen wat ze willen, weet crowdfund-deskundige Kleverlaan. "Voor donatiecrowdfunding zijn geen officiële regels. Er is geen contract of juridische basis waarop het gedoneerde geld moet worden uitgegeven. Zodra het geld is overgemaakt, heeft het platform er geen controle meer over."
Wat is er met de 250.000 euro gebeurd?
We hebben contact gezocht met Waku Waku-eigenaren Naphassa Parinussa en Floris Beukers. Zij hebben laten weten geen vragen te willen beantwoorden.
Oktober breekt aan en het wordt stiller rondom Waku Waku. Het restaurant is gesloten,
Beukers en Parinussa hebben zich teruggetrokken om zich te beraden. Op hun Facebook en crowdfundpagina komen ze op 4 oktober met een eerste reactie. De twee hebben het over hoe ze met het geld de vaste lasten, personeels- en advocaatkosten kunnen betalen. "We doen alles wat nodig is om Waku in leven te houden. Want we zijn nog niet klaar, dit is pas het begin."
Een maand later, in november, gaat het over hoe de doneeractie Waku Waku's voortbestaan heeft gered. "Wauw. Serieus. Wauw. Wij voelden ons in het heetst van de strijd gedragen en gesteund." De twee spreken in diezelfde update van een aantal nieuwe initiatieven die ze willen opzetten. Eén daarvan is een afhaalwinkel vanuit het restaurant. Wat de rest van de plannen inhoudt, willen ze nog niet onthullen.
In januari 2022 komen de coronaversoepelingen langzaam in zicht. In die tijd richten de ondernemers zich op hun nieuwste initiatief: een online kookplatform dat ze in december hebben gelanceerd met een video op YouTube. In die eerste aflevering loodst Chef Geneal kijkers in tien minuten door het recept voor geroosterde paddenstoelen heen.
12.000 euro voor een kookplatform
Zeker is dat een deel van het geld van de crowdfunding in dat online kookplatform is gestopt. Dat vertelt Beukers in zijn gesprek voor zijn Waku Wake Up Podcast met Frank en Loes Ruesink. "We willen het grootste online kookplatform van Nederland worden en de crowdfunding heeft dat mogelijk gemaakt. Om daar ook transparant over te zijn: we hebben 12.000 euro uitgegeven aan het platform."
Ook vertelt hij dat er een Ikea-keuken is aangeschaft voor op de tweede verdieping van het restaurant – dat is de keuken waarin de kookvideo's worden opgenomen, verheldert Beukers later in de podcast. Of de kosten voor die keuken binnen of buiten die 12.000 euro vallen, blijft onduidelijk.
De kookvideo's worden gedeeld op YouTube en de website House of Waku. "Een gratis platform waar iedereen welkom is." De website doet het nu niet meer, maar met een online tool valt terug te lezen dat "House of WAKU onze manier is om terug te geven nadat we zoveel hebben ontvangen". Op de site zijn kooktips en -video's te vinden, wordt reclame gemaakt voor Beukers' podcast en kun je inloggen op de WAKUmunity. Wie het platform wil steunen, kan een donatie doen.
Beukers wil openheid van zaken geven omdat hij zich daartoe genoodzaakt voelt, vertelt hij in de podcastaflevering met Ruesink. De twee krijgen af en toe nog berichten van donateurs die zeggen spijt te hebben van hun donatie "omdat wij niet meer hard actievoeren", zegt Beukers.
Hij verdedigt hun keuzes. "We zijn geen heel klein restaurant. We zitten hier met een kostenplaatje van om en nabij 40.000 euro per maand. Door corona hebben we flinke schulden opgelopen, dat gaat in de honderdduizenden euro's. Tegelijkertijd is het niet ons pensioen; alles is in de bv gegaan. We hebben het dus over een paar maanden waarmee we het kunnen uitzingen (…) het is puur om de rekeningen te betalen. (…) Tegelijkertijd was het ook zo'n mooi bedrag dat de ondernemer in mij zei: ik ga niet alleen in het restaurant zitten en rekeningen betalen. We hebben nagedacht: hoe kunnen we weer iets toevoegen?"
Het online kookplatform is niet lang in de lucht. Op 21 april, precies vier maanden na de start, komt de laatste video online. Dat het de laatste zal zijn, lijkt chef Geneal tijdens de opnames in ieder geval nog niet te weten. Hij sluit die laatste video af met "tot de volgende". In het totaal zijn er dan 33 kooktutorials verschenen.
De jaarrekening: schulden afgelost
Tot zo ver wat (voornamelijk) Beukers in het openbaar heeft gezegd en geschreven over de crowdfunding en de nasleep ervan. Die reacties blijven vaak in het abstracte hangen. Waar ook enige onduidelijkheid over bestaat, is Waku's jaarrekening over 2021.
Te zien zijn een aantal flinke fluctuaties, constateert ook universitair hoofddocent accountancy Bob van den Brand. Vooral het relatief grote saldo liquide middelen valt hem op. "Die gaat van zo'n 38.000 in de plus naar 153.000. Mogelijk is dat mede veroorzaakt door de crowdfunding en coronasteun."
"Je ziet ook dat er wat schuld is afgelost", vult de docent aan Tilburg University nog aan. De balans laat zien dat de langlopende schulden afnemen met bijna 100.000 euro. De kortlopende schulden nemen juist toe met zo'n 60.000 euro. Maar meer dan alleen die constatering, durft Van den Brand niet te doen. "De balans is een foto, een momentopname. Maar er zit geen winst- en verliesrekening bij, die hoeven zij niet te publiceren en dus kunnen we transacties niet volgen."
Tot slot valt Van den Brand nog op dat "2020 een heel slecht jaar was voor dit restaurant. Het eigen vermogen was toen 217.000 euro in de min. Het jaar daarop, 2021 dus, is het minder erg geworden. Het eigen vermogen is naar –90.000 euro gegaan."
Op basis van wat de jaarrekening laat zien, denkt Van den Brand dat het kan kloppen wat de eigenaren zeggen. "Ik durf mijn hand ervoor in het vuur te steken dat ze deze 245.000 euro in de zaak hebben gestoken." Maar wat er vervolgens binnen de bv met dat geld is gebeurd, blijft onduidelijk met de beperkt beschikbare cijfers.
Naast crowdfunding ook tonnen aan overheidssteun
Het crowdfundingsgeld is hoogstwaarschijnlijk niet als enige van invloed geweest op de grote hoeveelheid liquide middelen op de balans. De eigenaren hebben meerdere keren financiële steun in coronatijd aangevraagd en ontvangen. Bij elkaar gaat het om ruim 661.000 euro, bestaande uit NOW en TVL.
De Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW) is aan het begin van de coronacrisis door de regering in het leven geroepen om werknemers met een vast of flexibel contract in dienst te houden. Werknemers konden met dit geld hun personeel blijven doorbetalen, al dekte het nooit 100 procent van de totale loonkosten.
Waku Waku heeft de subsidie in zeven van de acht periodes waarin dat kon, aangevraagd. In het totaal gaat het om een voorschot van 303.028 euro. Dat voorschot is toegekend op basis van het geschatte omzetverlies. Wat het definitieve bedrag is waar Waku Waku recht op heeft, is nog niet bekend. Mogelijk moeten zij nog een deel terugbetalen.
Of de 245.000 euro aan crowdfunding van invloed is geweest op de hoeveelheid NOW-steun die Waku Waku mocht ontvangen, kan het UWV niet zeggen. In een reactie laat de organisatie weten dat de giften ontvangen bij een donatie worden meegeteld bij de omzet als de crowdfunding "toe te rekenen is aan de reguliere activiteiten van de onderneming". Wat reguliere activiteiten daarbij inhoudt, wordt niet verder verhelderd. Het UWV wil verder niet ingaan op specifieke casussen.
Waku Waku heeft ook aanspraak gemaakt op een andere, door de overheid in coronatijd opgetuigde subsidie: de TVL. De Tegemoetkoming Vaste Lasten wordt in juni 2020 geïntroduceerd en is bedoeld voor ondernemers die omzetverlies leiden door coronamaatregelen. Het moet vaste lasten zoals de huur dekken.
In het totaal krijgt Waku Waku 358.934 euro. Ook dit is een voorschot. Waar het bedrijf uiteindelijk precies recht op had, is al berekend maar dat wordt niet per individuele ondernemer openbaar gemaakt. Het kan zijn dat de eigenaren nog meer hebben ontvangen, maar mogelijk hebben ze juist moeten terugbetalen.
Of de uitgekeerde donaties van invloed zijn geweest op de hoogte van de TVL die Waku Waku mocht ontvangen, blijft onduidelijk. De RVO - verantwoordelijk voor de uitkeer van de subsidie - zegt dat het de lijn van de Belastingdienst volgt. "Als het verkrijgen van financiële middelen door de Belastingdienst wordt gezien als omzet dan zal RVO dat dus ook zo behandelen." De Belastingdienst wil niet ingaan op individuele casussen.
'Dit is niet waarvoor ik heb gedoneerd'
Schulden aflossen, het betalen van de vaste lasten zoals huur, het investeren in een nieuw initiatief. Donateur Jan van Olsthoorn is het er niet mee eens: dit was niet het doel dat hij voor ogen had toen hij zijn 200 euro overmaakte. "Ik heb het niet gegeven met het idee om iets anders te beginnen maar als munitie om de strijd te voeren. Omdat ze in mijn beleving een voorbeeldfunctie konden hebben en er zo veel restaurants waren die met hetzelfde probleem zaten."
Over de vraag of hij zijn geld dan terug zou willen, denkt hij lang na. "Als zij het geld tot op heden niet besteed hebben dan ehm… ja, dan zou ik het wel terug willen."
Dat geld terugkrijgen is volgens crowdfundkenner Kleverlaan heel lastig. "Het is net als een donatie aan een goed doel: als je het eenmaal hebt overgemaakt dan is dat niet terug te vragen. Je kan het altijd proberen maar de initiatiefnemer heeft geen verplichting."
Kleverlaan wil benadrukken dat het er bij de meeste crowdfundcampagnes niet zo aan toe gaat. "Het idee is eigenlijk dat er een heel specifiek doel is, dat er over het algemeen kleine(re) bedragen mee worden opgehaald, dat het geld vaak in eigen kring wordt ingezameld én dat als het doelbedrag is opgehaald, dat de actie dan wordt afgesloten. Die vier aspecten bieden een sterke bescherming tegen misbruik.
De actie van Waku Waku voldoet aan geen een van die eisen. Maar is er dan sprake van misbruik?
Een onbedoeld boegbeeld?
Uiteindelijk zijn de eigenaren nergens (van tevoren) duidelijk geweest over hoe ze het geld wel/niet wilden gaan gebruiken. Bovendien kun je je afvragen of de oorspronkelijke boodschap van Beukers en Parinussa niet ondergesneeuwd is geraakt zodra de campagne viral ging. Andere mensen, met stelligere meningen en ideeën, verspreidden de actie met soms een hele andere boodschap.
Niet alle donateurs zullen actievoerders zijn geweest, maar 'verzet' is wel het thema dat overheerst in de reacties op sociale media. Onder oproepen tot donaties lees je berichten zoals "Hou vol lieve mensen. Ik doneer mee!!!", "respect, hou je rug recht" en "jazeker.. gedoneerd. DIT GAAN WE WINNEN!!!!!!"
Het stel wordt het boegbeeld van een coronaprotest, terwijl ze dat zelf misschien niet zo voor ogen hadden.
Dat Beukers en Parinussa daar ook door zijn overvallen, is op te maken uit hun reacties. Al tijdens het kortgeding op 30 september – als Waku Waku de gedwongen sluiting door de gemeente aanvecht – zegt Beukers: "Er is zo veel op ons afgekomen. Dit was nooit onze bedoeling, we hebben er nooit om gevraagd dat dit zo groot zou worden."
Een paar maanden later, in februari 2022, zegt Beukers in zijn podcast: "Het was nooit onze insteek om dit voor iedereen [andere horecaondernemers, red.] op te lossen. We wilden juist meedoen met de rest. Maar uiteindelijk staken wij onze kop boven het maaiveld uit. Media zeiden dat wij het boegbeeld van het QR-beleid zijn geworden. Dat was niet onze bedoeling". En even later: "We zijn toch geen activisten zoals mensen ons hebben leren kennen. Dat waren we eigenlijk niet echt. We wilden gewoon niet meewerken."
'Was voor iedereen helder waarvoor ze doneerden?'
Crowdfund-deskundige Kleverlaan betwijfelt of je de initiatiefnemers iets kunt verwijten. "De vraag is: was het voor iedereen duidelijk waarvoor ze doneerden? De crowdfundtekst is een brede oproep voor steun." En doordat de actie viral ging, vergrootte de kans dat niet alle donateurs hetzelfde beeld hadden van de initiatiefnemers en hun doel, vermoedt Kleverlaan. "Mensen hadden misschien een andere verwachting. Maar dat kun je de initiatiefnemers niet helemaal kwalijk nemen."
Kleverlaan vraagt zich af of strengere regels rondom donatiecrowdfunding een oplossing zijn om dit soort scenario's in de toekomst te voorkomen. "Met wetgeving beperk je ook gelijk de creativiteit van initiatiefnemers. Maar waar ik wel altijd groot voorstander van ben: wees concreter waar je het geld voor nodig hebt." Hij ziet daarbij ook een rol voor crowdfundplatformen. "Zij kunnen ervoor zorgen dat er duidelijkheid is over het doel, doelbedrag en de looptijd van de actie. Dat dat enigszins realistisch is."
Ondertussen is Waku Waku al meer dan een jaar gesloten. Het online kookplatform is uit de lucht, op de sociale media van Beukers en Parinussa is het stil. Op de locatie aan de Vredenburg zit nu een nieuw restaurant dat Waku Waku iets meer dan een jaar geleden overnam voor 375.000 euro.
Donateur Olsthoorn verbaast zich vooral over het gebrek aan transparantie naderhand. "Ik blijf het raar vinden dat er heel weinig gecommuniceerd is over wat er met het geld is gedaan. Dat is absoluut een gemiste kans van de eigenaren." Maar, voegt hij toe: "Ik weet niet zeker hoe het geld is geïnvesteerd maar ik wens hun alles goeds, het is hun eigen karma. Ik hoop dat ze een nieuwe business kunnen opzetten met dezelfde intentie als bij Waku Waku destijds."
