De macht van sponsors in het amateurvoetbal: hoe houden clubs criminelen buiten de deur?

Inge Claringbould en haar team spraken zo'n veertig betrokkenen uit de amateurvoetbalwereld over hun ervaringen, maar dat was nog niet makkelijk. Er heerst een zwijgcultuur over criminele ondermijning, de vermenging van onder- en bovenwereld. De gevoerde gesprekken geven niettemin inzicht in de kwetsbaarheid van de amateurvoetbalverenigingen. Zo blijkt dat een sponsor soms vergaande eisen stelt, zelf in het bestuur plaatsneemt of bestuursleden aandraagt en daarmee een flinke stempel op de vereniging drukt. Soms zelfs met een crimineel karakter.

Het onderzoek heet Een sluipend proces. Het probeert inzicht te geven in criminele ondermijning in het amateurvoetbal. Hoe het vaak gaat: eerst de blijdschap dat er een grote sponsor is en de club een boost krijgt. Dan de ontdekking dat het toch niet helemaal lekker gaat en het bestuur steeds meer zeggenschap verliest. 'Jantje' of 'Pietje' krijgt bijvoorbeeld ineens een plek in het eerste, terwijl hij daar eigenlijk niet de kwaliteiten voor heeft.

Langzamerhand wordt duidelijk dat het foute boel is, maar dan is het al te laat en kan de vereniging verstrikt geraakt zijn in een web van problemen. De club kan bijvoorbeeld dienst doen als drugsopslag of spelers worden betaald met crimineel geld. Ook witwaspraktijken liggen op de loer.

Volgens Claringbould kunnen verenigingen sluipenderwijs in een onomkeerbaar proces terechtkomen, waarin een criminele sponsor heel veel zeggenschap krijgt door grote bedragen in de club te stoppen. "Soms is het aanbod te mooi om waar te zijn. En als je dat als clubbestuurder denkt, dan weet je eigenlijk al dat het verdacht is."

De ene clubbestuurder is zich daar sneller bewust van dan de ander. "Sommigen zeggen: dit is toch mooi, we gaan vooruit. We hebben nooit eerder te maken gehad met ondermijning en deze sponsor is echt een heel aardige vent met goede bedoelingen." Maar: hoe groter de bedragen, hoe groter de risico's.

De UU ziet dat er op amateurniveau topspelers tegen zeer goede betaling worden aangetrokken. Daarover wordt onderling niet gesproken. Er zijn voetballers die 1.500 euro krijgen voor die ene wedstrijd en nog wat trainingen in de week en daarvan leven. Sommige studenten betalen er hun studie mee. Dit kan een club kwetsbaar maken, omdat het haar financiële verplichtingen niet kan waarmaken zónder die sponsor.

"Jongens die goed betaald worden, komen in duurdere auto's. Supporters kennen maar de helft van de spelers. Zo raakt het verband in de vereniging zoek", aldus Claringbould.

Clubbestuurders die te maken krijgen met ondermijning schamen zich en proberen problemen zelf op te lossen in plaats van naar de KNVB of de gemeente te stappen. "Ze zijn bang voor represailles, dreigementen, boetes of een onderzoek van de AIVD."

Volgens onderzoeker Claringbould is niet altijd direct één schuldige aan te wijzen. Oplossingen moeten vooral worden gezocht in het voorkomen van risico’s en het trainen van weerbaarheid bij bestuurders. Daarnaast laten voetbalbond KNVB én gemeentes mogelijkheden om in te grijpen onbenut. Die moeten eerder aan de bel trekken én eerder handelen.

Gemeentes en de KNVB zouden de financiële handel en wandel van de club nadrukkelijker en structureler kunnen monitoren als zich ontwikkelingen voordoen die passen bij het patroon van criminele inmenging. Ook zouden de voetbalbond en gemeentes bij een vereniging actiever kunnen informeren wat de achtergrond is van bepaalde signalen die zij over de club ontvangen.

De KNVB moet daarnaast alert zijn op de "snelle stijgers", voetbalverenigingen die bijvoorbeeld binnen een paar jaar promoveren van de vijfde klasse naar de tweede divisie. "Niet meteen in bestraffende zin, maar een gesprek over de bewustwording van de gevaren van grote sponsors. De KNVB kan hier een trekkende rol in hebben."

De onderzoekers pleiten voor een focus op organisatiecultuur, bewustwording, clubbinding en een goed werkend moreel kompas. Een nieuwe sponsor moet dus kritisch bekeken worden. Wat wil deze geldschieter eigenlijk precies? Vaak draait het om aanzien. "Het levert status op binnen de vereniging", zegt Claringbould. "Jij bent degene die club omhoog stuwt. Er is aandacht uit de media en de buurt."

In het onderzoek komen meerdere voorbeelden aan bod waarin het fout gaat, maar Claringbould laat ook weten dat er genoeg positieve sponsordeals zijn. Ze schrijft dat sponsoring op zichzelf een goede oplossing is: "Wanneer je als club kiest voor meerdere sponsoren met een min of meer gelijkwaardige bijdrage is dat natuurlijk prima."

Dat onderstreept ook het beleid dat bij tweede divisionist SV Spakenburg gevoerd wordt. De club heeft een geldschietersbestand met honderden namen en is al jaren gelukkig met hoofdsponsor Schoonderbeek. "Maar als die deal om een goede reden stopt dan komen wij niet in de problemen", geeft voorzitter Marc Schoonebeek aan.

Daarnaast duldt de club geen enkele invloed van sponsors op de clubkoers of bijvoorbeeld het spelersbeleid: "Zero, compleet zero. En dat kun je toetsen bij de sponsors die wij hebben." Dat sponsoren in die zin geen macht hebben op de strategie van Spakenburg zorgt er niet voor dat sommige deals afketsen. "Met die basis horen wij niet eens aan tafel te zitten. Sponsoren kunnen daar meer dan mee leven", zegt Schoonebeek.

De voorzitter weigert in het licht van het UU-onderzoek over andere clubs te praten. Wel is hij transparant over de gang van zaken bij 'zijn' club. "Als het over bepaalde vergoedingen of betalingen gaat dan wil ik daar geen enkele discussie over hebben. Of het nou over een vrijwilliger of over een sponsor gaat. Er wordt hier geen contract afgewikkeld zonder dat er twee handtekeningen op staan. Op die manier heb je nooit meer discussie."

Bij twijfel moet je het ook gewoon niet doen, zegt Schoonebeek over sponsors die zich aanbieden. "Er waren wel eens kasstromen waar we geen zicht en geen invloed op hadden. Maar ik ga daar niet over lopen donderjagen. Daar zijn we te groot voor. En weet: je leeft als voetbalbedrijf in een glazen kooi."

RTV Utrecht-sportjournalist Bert Kous volgde in de jaren negentig het Utrechtse Holland op de voet. Het was een publiek geheim dat het eerste elftal van die club dankzij crimineel geld op een hoog niveau speelde. Holland werd in 1993 en 1995 landskampioen bij de zondagamateurs.

"Maar de vereniging Holland is nooit overgenomen door criminelen", zegt Kous. "Die geldschieters bemoeiden zich alleen met het eerste elftal, niet met het bestuur van de vereniging. Ik ken sowieso geen voorbeelden van clubs in onze provincie die echt door criminelen zijn overgenomen, zoals dat bijvoorbeeld in Amsterdam bij Turkiyemspor wel gebeurd is."

In de succestijd van Holland kwamen verdachte geldstromen overal in de amateursport voor. "Voordat de KNVB betalingen aan amateurspelers toestond werden in de hele amateurtop spelers zwart betaald. Bij de ene club kwam dat geld van de markt of uit de bouw, en bij Holland kwam het uit een ander circuit. Iedereen wist dat, maar niemand praatte erover." Daarbij ging het overigens niet alleen om betalingen. "Er waren ook spelers die in ruil voor een overstap naar een nieuwe club gratis een dakkapel of een nieuwe keuken kregen."

Holland ging uiteindelijk wel ter ziele. Sponsors trokken zich terug en schuldeisers vroegen het faillissement van de club aan. In dat opzicht past Holland wel in het onderzoek, vindt Kous. "Er was veel geld mee gemoeid, er werden spelers aangetrokken en er werden prestaties van het eerste elftal verwacht. En toen de sponsors stopten bleken er veel schulden te zijn en ging de club ten onder."

Holland fuseerde in 2004 met buurman DOS tot DHC'04. Na nog een fusie met Stichtse Boys heet de club sinds 2007 DHSC. Anno 2023 speelt die club in de vierde divisie.