Ruim 800 jaar oud, bij toeval gevonden en nog puntgaaf: zo kwam het Vleutense zwaard in het museum

In 2008 lag het zwaard naast een sloot die in 1413 werd aangelegd als afwateringskanaal voor Grootwaterschap Bijleveld en de Meerndijk. Waarschijnlijk is het bij het baggeren van die sloot Bijleveld ongemerkt mee omhooggekomen. De vinder is een aannemer die in het weiland was om kabels aan te leggen. Zonder te weten hoe bijzonder het zwaard was, nam hij het mee naar huis.

De aannemer borg het zwaard op in zijn werkplaats, in de bak schrootijzer onder zijn werkbank. Toen werd het zwaard weer vergeten. Dit keer duurde dat gelukkig geen eeuwen, tijdens het opruimen werd het in 2021 opnieuw gevonden. De aannemer belde de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. "De medewerkers herkenden direct de grote historische waarde van het zwaard", aldus de gemeente Utrecht. De aannemer doneerde het wapen, sindsdien is het eigendom van de gemeente Utrecht.

Archeoloog Nils Kerkhoven bezocht de aannemer om het zwaard op te halen. “Het lag in de schrootbak onder de werkbank van de aannemer, als een roestige bonk oud ijzer”, vertelt hij opgetogen. “Dertien jaar in de werkplaats heeft het zwaard geen goed gedaan.” Pas nadat alle roest was verwijderd, bleek dat het nog helemaal intact is. “En dat maakt Vleutense zwaard uniek. In Nederland zijn achttien van dit soort zwaarden gevonden, maar geen daarvan in zo’n mooie staat als deze.”

Het is 1,10 meter lang, 7 centimeter breed en van hoge kwaliteit. Het blad, de pareerstang en de pommel - een knop onderaan het handvat - zijn allemaal nog intact. “De inscriptie op het blad is wel aangetast en niet meer te ontcijferen”, vertelt Kerkhoven. Het enige dat ontcijferd is, is een krukkenkruis, een symbool dat veel werd gebruikt op zwaarden van meestersmid Gicelin. “In die tijd zal menig ridder er jaloers op zijn geweest. Gicelins zwaarden waren erg populair.”

Hoe het zwaard in de sloot is beland, blijft volgens Kerkhoven nog een mysterie. “Bij de restauratie hebben we aan de klink houtresten gevonden. Daaruit kunnen we opmaken dat het in de schede zat toen het in de sloot terecht kwam. Dat maakt het niet waarschijnlijk dat het tijdens een gevecht is gebeurd.” Maar dat zo’n mooi zwaard zomaar is weggegooid, is ook niet aannemelijk. “Dat doet vermoeden dus dat het als een offer in de sloot is gelegd, maar precies weten we het niet.”

Nu ligt het Vleutense zwaard in een vitrine bij archeologiemuseum Hoge Woerd, dat gratis is te bezoeken. Het is onderdeel van een expositie met objecten die zijn gevonden door amateurzoekers of toevallige vinders en dus niet door archeologen. “Er zijn weinig zwaarden die op deze manier gevonden worden”, vertelt Jet Gardner, projectleider archeologie van het museum. “Dat maakt het extra bijzonder. En zo’n groot, mooi zwaard, doet het natuurlijk goed in zo’n tentoonstelling.”

Dat bij toeval een archeologische vondst wordt gedaan, komt volgens Gardner vaker voor dan je denkt. “We hebben in de tentoonstelling ook een Romeinse fibula, een speld waarmee een mantel werd vastgezet. Die is hier in de buurt gevonden en is de enige die we in Nederland hebben.” Het topstuk van de tentoonstelling is volgens Gardner een stenen bijl uit de bronstijd. “Die is drie- tot vierduizend jaar oud. We hebben er twee andere bijlen naast liggen. Zo kun je heel mooi zien hoe iets door de tijd heen veranderd.”

Voor mensen die zelf iets interessants gevonden hebben, organiseert het museum iedere eerste vrijdag van de maand een archeologie-lab onder leiding van Gardner. “Iedereen kan dan langskomen met hun vondsten en deze laten onderzoeken.” Er worden dingen gebracht die zijn gevonden op het strand, in de achtertuin of zoals het Vleutens zwaard in een weiland. “En soms, dan zit er echt iets bijzonders tussen."