Alle tieners zeggen 'ja' tegen mdma? Dan toch op z'n minst met strenge voorwaarden

Wie ergens in de afgelopen maanden het 'Poppi-museum' aan de Vinkeburgenstraat in de binnenstad van Utrecht binnenliep, kon verschillende kamers in. UU-onderzoeker Snelders probeerde het zelf ook, en begon zijn tocht in de kelder annex discotheek. Denk: donkere kamer, pompende muziek door de speakers en een barvrouw die zonder morren xtc uitgeeft als de bezoeker daarom vraagt.

Hoe anders is de ervaring een kamer verderop: in een op een apotheek lijkende ruimte staan mensen in witte jassen. Wil je hier xtc kopen? Dat kan, maar of je nu wil of niet: je krijgt een uitleg en foldertjes mee. In tegenstelling tot de discotheek beneden, ligt een impulsaankoop hier minder snel op de loer.

In juli vorig jaar opende de xtc-winkel, die natuurlijk geen echte winkel was, maar onderdeel van sociaalwetenschappelijk onderzoek naar de legalisering van de drug. "Hoewel er wel enkele bezoekers verontwaardigd waren toen ze erachter kwamen dat je geen xtc kon kopen. Vrij vermakelijk", zegt Snelders.

En nu zijn er dan de resultaten van dat onderzoek. Die luidt, heel kort samengevat: "Mocht de overheid de verkoop van xtc legaliseren, dan zouden de pillen alleen verkocht mogen worden onder strikte voorwaarden. Niemand zei: ‘Geef alles maar vrij’. Zelfs niet de deelnemers die zelf wel eens xtc gebruiken."

Maar, nuanceert Snelders het onderzoek direct, de groep deelnemers is niet representatief voor de Nederlandse bevolking. Niet alleen omdat er met name mensen op af kwamen die op enige manier toch al interesse in het onderwerp hadden, maar ook omdat er voor deelname moest worden betaald, waardoor er ook groepen worden uitgesloten.

"Je moet begrijpen dat de xtc-winkel niet door ons als universiteit is opgezet, wij hadden daar verder ook geen zeggenschap over. Het Poppi-museum moest zijn investering terugverdienen. Je huurt een pand in het midden van Utrecht, moet installaties bouwen en hebt maar een beperkt bedrag aan subsidie. Daarom is het een praktische keuze geweest om het te behandelen als een gewoon museum, waarvoor je dus ook toegang betaalt."

Het roept de vraag op waarom een universiteit veel geld in een onderzoek zou steken waarvan de resultaten vervolgens toch niet representatief zijn. Maar Snelders is juist fervent voorstander van deze relatief nieuwe manier van onderzoek doen. "De resultaten zijn niet representatief voor de bevolking in zijn algemeenheid, voor Jan met de pet. Maar het is wél representatief voor specifieke doelgroepen, we hebben ontdekt hoe jonge mensen die daadwérkelijk interesse hebben in eventueel gebruik van xtc hier tegenover staan. Ik vind dat persoonlijk juist een voordeel, dat we die groep zo duidelijk in kaart hebben gebracht."

Volgens Snelders is er binnen de wetenschapscommunicatie steeds meer aandacht voor wat onderzoekers "experiential knowledge" (ervaringsgerichte kennis) noemen. "Het oude model, waarin mensen een gebrek aan kennis hebben die wij vervolgens gaan leveren en vertellen wat mensen moeten doen, het zogeheten 'deficit induced model', blijkt helemaal niet zo goed te werken. Vooral niet meer in deze tijd, waarin de expertise van de wetenschap al zo onder druk staat."

Om die reden is Snelders alweer aan het nadenken over nieuwe vormen van ervaringsgericht kennisonderzoek. "Op dit moment loopt er een aanvraag voor eenzelfde soort onderzoek naar de hele gepolariseerde discussie rondom klimaatpolitiek en biodiversiteit, waarbij we situaties in de natuur nabootsen en op basis daarvan bewustwording te ontwikkelen. Bijvoorbeeld door een installatie te laten bouwen die je laat ervaren hoe het is om een vis in de zee te zijn."

En hoe moet het verder met die legale xtc? "De resultaten moeten naar beleidsmakers. Iedereen heeft steeds de mond vol over wel of niet legaliseren, maar niemand heeft een flauw idee hóe je dat dan zou moeten aanpakken en niemand weet eigenlijk ook precies wat de gevolgen zouden zijn op de openbare gezondheid, de illegale markt en de georganiseerde misdaad. Dankzij onze experimenten kunnen beleidsmakers zich concreter voorstellen wat legalisering zou betekenen, hoe het te handhaven. Maar nog veel belangrijker: je krijgt dankzij dit onderzoek een beeld hoeveel steun de legalisering van xtc leeft onder gebruikers en andere bevolkingsgroepen. Je kunt als beleidsmaker van alles bedenken, maar wat willen de mensen zelf? Dat bepaalt uiteindelijk het falen of slagen van dit experiment."