Is de Domrestauratie nou een keer klaar? Een terug- én vooruitblik

Het korte antwoord: "Nee, we zijn nog niet klaar. Maar ja, het gaat voorspoediger dan verwacht", aldus Ralph Backer. Hij is sinds 2018 namens de gemeente projectleider van de restauratie. Op de vraag hoe ver 'we' nu eigenlijk zijn met het hele project, is zijn antwoord tweeledig. Maar één ding is zeker: dit jaar ga je er zeker iets van merken dat de restauratie richting zijn afronding gaat.

Maar voordat we vooruitblikken eerst een terugblik: wat is er de afgelopen jaren allemaal gebeurd rondom die restauratie?

In 2015 is de Dom al bijna 700 jaar oud. Niet gek dus dat de toren jaarlijks wordt gecontroleerd door Monumentenwacht. Maar op verzoek van gemeente gaat Monumentenwacht dat vanaf juni 2015 vaker en uitgebreider doen.

De Dom wordt dan van binnen en buiten geïnspecteerd. Al snel blijkt uit de inspecties dat de constructie van de toren nog goed is, maar groot onderhoud blijkt óók broodnodig te zijn. Stenen en ornamenten zijn bijvoorbeeld versleten en kunnen losraken. Ook moet er heel wat voegwerk worden hersteld. Op zich is dat geen verrassing: in principe moet de Dom elke 40-50 jaar worden opgeknapt. De laatste keer was in 1975.

Maar even de toren oplappen, dat gaat niet zomaar. Het is een kwestie van jaren en miljoenen euro's en voordat het hele proces kan beginnen, moet er nog veel gebeuren. In de tussentijd worden er, in februari 2016, netten rondom de toren geplaatst. Die moeten voorkomen dat losgebrokkelde stenen op nietsvermoedende voorbijgangers vallen.

Ruim een jaar later wordt voor het eerst echt zichtbaar dat de toren gerestaureerd gaat worden. In september 2017 staat op het Domplein een grote hijskraan. Die gebruiken restaurateurs om de onderste 70 meter van de toren in kaart te brengen. Rondom de lantaarn, het bovenste gedeelte van de Dom, staan steigers. Tijdens deze maanden wordt gekeken wát er precies moet gaan gebeuren: welke steen kan er nog vijftig jaar tegenaan, en welke niet?

Dat onderzoek gebeurt heel secuur, vertelde Domtorenbeheerder Jaap van Engelenburg eerder. "Al het werk gebeurt met de hand, zo gaan we met een klein hamertje tegen de stenen tikken. Aan de hand van de klank kun je vervolgens goed horen hoe de status van een steen is."

De voorbereidingen beginnen nu echt. Projectleider Backer beschrijft dat als een intensieve periode. Er moet een architect en aannemer worden geselecteerd en een bouwteam worden gestart. Er wordt veel overlegd en overwogen, vertelt Backer. "Hoe gaan we het doen? Wanneer? En hoe doen we dat zo terughoudend mogelijk zodat de toren in zijn waarde wordt gelaten?" Het team probeert zo veel mogelijk stil te staan bij alle details. Er worden zelfs zeer plaatselijke proefrestauraties uitgevoerd.

In 2018 buigt de gemeenteraad zich ook over het kostenplaatje. Want hoe duur is zo'n restauratie eigenlijk? En wie gaat het betalen? De kosten voor de restauratie, inclusief de bouw van een gigantische steiger en eventuele onvoorziene kosten, worden geraamd op 37,2 miljoen. Het Rijk en de Provincie Utrecht dragen daar ieder 4 miljoen euro aan bij.

In februari 2019 is de eerstvolgende stap. En dat is gelijk een pijnlijke: Utrechters moeten afscheid nemen van hun icoon – in ieder geval tijdelijk. Rondom de toren wordt opnieuw een steigerstellage gebouwd, nu helemaal tot het bovenste puntje. Beheerder Van Engelenburg waarschuwt voorafgaand aan het proces: werp nog even een goed laatste blik op de toren, want die zal er straks anders uitzien dan wat je gewend was.

Naar verwachting komt de toren weer in 2024 tevoorschijn, laat de gemeente geruststellend weten. Maar voor de meeste inwoners van de stad is dat véél langer dan ze lief is.

Kijk hier naar de opbouw van de steigers in een minder dan een minuut:

Begin 2020 is het zo ver: de uitvoering begint nu echt. Dat gebeurt allemaal achter de steigers. Aan de voet van de toren merk je het meeste van het project. Daar bevindt zich een bouwplaats met onder andere een bouwkeet, een container met puin, alle bouwmaterialen en er liggen ornamenten (oud en nieuw) opgeslagen.

De restauratie bestaat overigens uit veel meer dan alleen maar steen, benadrukt projectleider Backer. Er wordt ook lood-, lei- en schilderwerk verricht. Daarnaast is een lokale kunstsmedenfamilie bezig geweest met het metershoge kruis van de toren en worden glas-in-loodramen gerestaureerd.

Ondertussen zijn er ook voordelen aan de steigers: je kunt hoger dan ooit de toren op. Op zo'n 100 meter hoogte is een tijdelijk kraaiennest gebouwd. En vanwege de bouw is er een bezoekerslift waardoor de toren tijdelijk toegankelijk is voor mindervaliden – én voor mensen die liever geen 465 treden nemen.

Er komt in het totaal zo'n 600 kuub aan puin van de toren. Aanvankelijk is het idee om dat puin te verwerken tot de fundering van wegen. Met andere woorden: de Dom zou onder het asfalt verdwijnen. Maar daar verzetten Utrechters zich tegen. Na vragen van RTV Utrecht laat de gemeente weten dat het materiaal ook gedeeltelijk beschikbaar wordt voor geïnteresseerden.

In mei 2021 wordt daarom een ideeënwedstrijd georganiseerd: waarvoor moet het Domsteen dan worden gebruikt? Er komen meer dan honderd ideeën binnen, variërend van wegwijzer en sieraad tot dildo.

In datzelfde jaar (2021) volgt een ietwat pijnlijke mijlpaal: heel even mag de Domtoren zich niet de hoogste kerktoren van Nederland noemen. Het vierenhalve meter hoge kruis dat bovenop de Dom staat moet namelijk ook worden gerestaureerd, net als de gouden windvaan. Nadat zij van de toren zijn gehaald, meldt Delft zich: nu hebben zíj de hoogste kerktoren. De gemeente wil op ludieke wijze gebruik maken van de situatie en zelfs de toren in het Guinness Book of Records krijgen.

Er wordt gekeken of de Delftse toren permanent kan worden verhoogd, bijvoorbeeld met een gouden middelvinger. "Dat was natuurlijk een grapje", liet het betrokken raadslid ons weten. "Maar goed het is wel een klein beetje een middelvinger naar jullie als wij de hoogste worden. Het idee was om er dan wel een gouden van te maken, dan is het minder pijnlijk", lachte hij.

Overigens is dat laatste niet gelukt: in juli 2022 wordt het kruis weer teruggeplaatst en mag Utrecht weer zeggen dat ze de grootste heeft.

En dat brengt ons naar nu. Eerder deze maand ging de bezoekerslift al dicht. En deze week werd de gouden windvaan waarin Sint-Maarten, de beschermheilige van de stad te zien is, teruggeplaatst.

Ja en nee dus. Ralph Backer over het goede nieuws: de eerste steigers worden later deze maand al weggehaald. Het slechte nieuws: daar ga jij niet snel iets van merken. Het gaat namelijk om een beperkt aantal steigers rondom de torenspits zodat het leiwerk van het dak kan worden gerestaureerd.

Maar dan: halverwege dit jaar volgen de steigers rondom de lantaarn. Dit is het moment waar Backer ook enorm naar uitkijkt. "Daar heeft het meeste werk in gezeten en het is wel bijzonder als we daar mee klaar zijn." Het afbouwen van de steigers rondom de bovenste 40 meter van de toren gebeurt trouwens niet in één dag: de lantaarn zal heel geleidelijk tevoorschijn komen.

De datum die je echt in je agenda moet zetten, is april 2024. Dan moet -ie weer in zijn volle glorie te zien zijn. En dat is volgens de gemeente sneller dan verwacht; eerder werd rekening gehouden met eind 2024.

Tot slot duurt het nog tot augustus dat jaar voordat de hele bouwplaats aan de voet van de toren is verdwenen en ook het Domplein er weer uitziet zoals we dat gewend zijn.

En is dan alles weer als vanouds? Dat is wel het idee. De toren is zo veel mogelijk in zijn oude glorie hersteld. Maar in november 2018 liet beheerder Van Engelenburg al weten het ook wat spannend te vinden. "Zoals je 'm nu ziet, komt ie niet meer tevoorschijn. Want dan zijn stenen vervangen, dus dan krijg je stenen die witter zijn, of geler, of roder. Dus de toren krijgt een ander gezicht."

Geschrokken? Projectleider Backer kan ons geruststellen: aan de constructie van de toren is in ieder geval niks veranderd. De nieuwigheid zit hem vooral in de details, zoals nieuwe stenen en verbeterde ornamenten. En ook dat is een kwestie van tijd: "Dat nieuwe steen zal door weer en wind weer mee kleuren met de toren."