Kritiek op plan om overlast asielzoekers tegen te gaan: ‘Mensen het leven zuur maken is niet de oplossing’

© Ab Donker
Utrecht - Onmenselijk, onrealistisch en dweilen met de kraan open. Zo omschrijven Utrechtse gemeenteraadsleden, asielrechtadvocaten en experts het plan om overlast in het Utrechts stationsgebied tegen te gaan. “Dit druist in tegen het Utrechtse model”, zegt Hester Assen van de PvdA.
Kees Loef, in oktober aangesteld als Coördinator Nationale Aanpak Overlast, bepleitte gisteravond tijdens een raadsinformatiebijeenkomst een sober regime voor overlastgevende asielzoekers, waarbij zij naar een locatie gaan “waar de deur niet opengaat”. Binnen acht dagen moet hun asielprocedure dan van “intake naar eindbeslissing” gaan. “De ervaring is zelfs dat meer dan de helft in die acht dagen ervoor kiest de procedure te beëindigen en daarmee het land te verlaten.”
De Utrechtse asielrechtadvocaat Christian van Dijk heeft zo zijn twijfels bij de rechtsgeldigheid van de nieuwe aanpak. “Als dit inderdaad het plan is, gaat geen rechter dat in stand houden. Je dreigt eigenlijk met detentie: als je niet ophoepelt, zetten we je vast. Dat kan in mijn ogen niet”, legt hij uit.

Menselijkheid en zorg

In de Utrechtse gemeenteraad denken vrijwel alle partijen er ook zo over. Met name enkele uitspraken van Loef - zoals ‘de deur dicht houden’, ‘ze het leven zuur maken’ en ‘mensen op de huid zitten’ - vielen niet in goede aarde. “Dat is niet hoe ik vind dat we met mensen moeten omgaan”, vertelt D66-raadslid Venita Dada-Anthonij.

Overlast in Utrecht

In Utrecht speelt de overlast vooral in het stationsgebied, onder het bollendak. Al ruim een jaar is die locatie het toneel van overlast door verschillende groepen. Volgens Loef bestaat zo'n 60 procent van deze groep uit 'overlastgevende vreemdelingen' die niet uit de EU komen.

Na onder meer steekincidenten, vechtpartijen en winkeldiefstallen greep de gemeente dit najaar in met een reeks maatregelen, waaronder extra inzet van agenten en handhavers. Ook vroeg de gemeente om hulp van het Rijk. Het advies van de nationaal coördinator, en zijn aanstelling in oktober, kwam mede hierdoor tot stand.

Ze snapt dat maatregelen nodig zijn, maar vindt deze aanpak niet de juiste. “Repressie hoeft niet onmenselijk te zijn. Dit komt op mij niet menselijk over.” Julia Kleinrensink, fractievoorzitter van GroenLinks, gebruikt dezelfde bewoording om de aanpak van de coördinator te omschrijven. “Het is onmenselijk wat hij vertelt en je lost er niks mee op. Daar sta ik allebei niet voor.”
De PvdA en Student & Starter benadrukken ook dat de problemen bij het bollendak moeten worden aangepakt. Naast repressie moet er echter ook zorg zijn, vinden zij. “Wat hij (Loef, red.) aangaf druist in tegen het Utrechtse model, waarbij we altijd zorg en veiligheid combineren. En in die volgorde: zorg, en dan veiligheid”, aldus Assen van de PvdA.
Mensen het leven zuur maken en eigenlijk opsluiten, is niet de oplossing.
Vincent Stevens, Student & Starter
Vincent Stevens van Student & Starter is het daar mee eens. “Mensen het leven zuur maken en eigenlijk opsluiten, is niet de oplossing”, stelt hij. Hij benadrukt dat veel van de overlastgevers onderliggende problemen hebben. “Zorg kan dan belangrijker zijn dan justitie, en die twee moeten hand in hand gaan.” Dat is hier volgens hem niet het geval.

Ingewikkeld en onrealistisch

In tegenstelling tot asielrechtadvocaat Van Dijk, denkt Salvatore Nicolosi van de Universiteit Utrecht dat het advies van Loef juridisch gezien wel rechtmatig is. Desondanks plaatst de docent Internationaal en Europees Recht wel een aantal vraagtekens bij de aanpak. “Een versneld proces is mogelijk, maar ik maak me zorgen over het tijdsbestek.”
Dat moet volgens het Europese recht namelijk redelijk zijn en daar wringt volgens Nicolosi de schoen. “Ik weet niet of acht dagen redelijk is. Er moeten wel procedurele garanties zijn, zoals de kans om iemand goed te informeren of de mogelijkheid om in beroep te gaan. Dit klinkt niet alleen juridisch ingewikkeld, maar ook praktisch onrealistisch.”
Het opsluiten van overlastgevende asielzoekers is volgens hem juridisch mogelijk, maar alleen onder strenge voorwaarden. “Bijvoorbeeld het verstoren van de openbare orde of in het kader van de nationale veiligheid.” Volgens Loef zelf is er in de plannen geen sprake van detentie, omdat het van korte duur is en je eruit kan als je wilt. Dan moet je er dus wel voor kiezen je asielprocedure te beëindigen.

Dweilen met de kraan open

Met die redenering is asieladvocaat Van Dijk het niet eens. “Dit is gewoon iemand onder druk zetten om zichzelf uit te laten zetten.” Bovendien wordt met deze aanpak niet gekeken naar de oorzaken van de overlast. Volgens hem zijn dat er twee. “Allereerst vervelen die mensen zich kapot in een asielzoekerscentrum. Ze mogen niet werken en kunnen eigenlijk niets doen.”
Zolang daar niets aan wordt gedaan, is het dweilen met de kraan open
Christian van Dijk, asielrechtadvocaat
Daarnaast moeten asielzoekers volgens hem veel te lang wachten op hun procedure. "Ze komen hier aan, dienen een aanvraag in en moeten vervolgens maanden wachten op een interview. Zolang daar niets aan wordt gedaan, is het dweilen met de kraan open”, legt Van Dijk uit. “Op deze manier krijg je niet minder overlastgevers.”
De overheid heeft de problemen in de ogen van Van Dijk aan zichzelf te danken. “Ik doe dit werk al 15 jaar. Ik heb gezien dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) moesten snijden in het personeel en opvanglocaties gesloten werden. Iedere keer dacht ik: volgens mij blijft die stroom wel komen. Nu dat zo blijkt te zijn, zijn al die instanties overbelast.”

Stevige aanpak

De Utrechtse fracties van de VVD en het CDA waren minder kritisch over de plannen, maar bleven wel met vragen achter. “Loef kon niet alle vragen beantwoorden, dat vond ik jammer. Daardoor kan ik het plan nu niet goed beoordelen”, vertelt VVD-raadslid Tess Meerding. “Wat mij betreft mag er een stevige aanpak komen, maar in deze bewoording sprak het mij nog niet echt aan.”
Volgens CDA’er Bert van Steeg verwoordde Loef zijn plannen “niet al te subtiel”. Desondanks is hij wel blij dat er nu een advies is. “Het is wel goed om snel duidelijk te maken hoe de toekomst eruitziet en niet te lang te wachten. Daar ben ik voor”, zegt hij.
Begin volgend jaar wordt dit onderwerp verder behandeld in een commissiedebat. Dan wordt besproken wat de beste manier is om de overlast bij het Utrechtse bollendak aan te pakken. Wanneer dit debat precies is, moet nog worden bepaald.