Afbeeldingen van de hel en kerken op de Wadden: ook met nieuwe eigenaar verandert boekwinkel Aleph niet

© Aleph
Utrecht - Na bijna vier decennia krijgt de Utrechtse boekhandel Aleph een nieuwe eigenaar. Ris Schortinghuis begon zeven jaar geleden als vrijwilliger in de winkel. De liefde voor boeken was er al, bij Aleph leerde Ris over de handel in tweedehands boeken. Met ingang van het nieuwe jaar staat Ris zelf aan het roer.
"Ik zou hier niet kunnen werken", zegt een vrouw als ze 'Tekenen voor Dummies' en drie cd's met klassieke muziek afrekent. "Ik zou alles mee naar huis nemen." Ris Schortinghuis (31) kan een een glimlach niet onderdrukken. "Mijn hele huis lígt ook vol met boeken."
Zeven jaar geleden liep Schortinghuis voor het eerst binnen bij boekwinkel Aleph aan de Vismarkt in Utrecht. Gewoon, als klant. Nu wordt Schortinghuis op 1 januari de eigenaar van Aleph. Daar is wel 47.000 euro voor nodig. "Ik ben een millennial, wie heeft er nou geld?"
Bij dat eerste bezoek aan Aleph zat Schortinghuis in de put. "Ik had een hevige burn-out, boeken lezen was te zwaar. Maar ik kon ze nog wel kopen, zoeken naar parels." Bij Aleph kocht Ris een bijzondere uitgave van Lady Chatterley's Lover van de Brit D.H. Lawrence en raakte aan de praat met de verkoper. "Hij zei: je hebt een goed oog voor bijzondere boeken."
De liefde voor boeken ontstond toen Ris op 2-jarige leeftijd de grote bibliotheek in Belle en het Beest zag. Door de burn-out besluit Ris alleen nog dingen te doen waar die blij van wordt. Bij een tweede bezoek aan Aleph, vraagt Ris of de winkel niet wat hulp kan gebruiken. De boekverkopers blijken 'lieverds'. "Ze zijn gepassioneerd en enthousiast. Dat zien ze denk ik in mij terug. Inmiddels voelt het als gevonden familie."

Ontslagen, een enorme eer

De huidige eigenaar, Jan van Hassel (65), woont in een appartement boven de winkel. Aan de muur hangen jazzplaten, op de grond staat een tuba, naast zijn bed een xylofoon. In de boekenkast staan de laatste tijd vooral reis- en fotoboeken. De boekhandelaar is niet zo'n lezer. "Ik ben meer visueel." Eind jaren 80 studeerde Van Hassel kunstgeschiedenis en had hij een bijbaan bij boekhandel De Slegte. Hij deed de inkoop van tweedehands boeken en bepaalde de nieuwe winkelprijzen.
Van Hassel dacht: dat ga ik ook voor mezelf doen. Hij plaatste een advertentie in de krant en lichtte zijn baas in, die op zijn beurt meneer De Slegte op de hoogte bracht. En dat was dat. "Ik werd ontslagen door meneer De Slegte zelf, een enorme eer. Dat ik toen al werd gezien als concurrent."
In 1986 begon hij met Paul van den Hoven en Iris van Daalen met een boekenkraam op de Bezembrug. "Waar nu altijd die loempiaverkoper staat", zegt Van Hassel. De kraam werd een winkel, Iris van Daalen verdween en de twee mannen bleven over.

Afbeeldingen van de hel

Een man in een donkergroen regenjack komt de winkel binnen. "Heeft u misschien een boek over kerken op de Waddeneilanden?" Ris wijst de man op de plank met boeken over kerken. Een boek over gotische kerken, een over kerken in Deventer. "Kerken in Friesland, we komen in de buurt."
De klanten van Aleph zijn in grofweg drie groepen te categoriseren, vertelt de toekomstige eigenaar. Het 'voetvolk' dat binnenloopt en wel ziet wat er te vinden is, de expert die op zoek is naar bijzondere boeken over zijn vakgebied en dan zijn er nog de vaste klanten met vaak hun eigen interesses. "We hebben een stel dat geïnteresseerd is in afbeeldingen van de hel. Bij boeken die binnenkomen, of bij het inkopen, hou je dat dan in je achterhoofd."
Ris Schortinghuis: 'De website staat bovenaan mijn lijstje'
Ris Schortinghuis: 'De website staat bovenaan mijn lijstje' © Aleph Books
Dat inkopen is een hele kunst. Een tijd geleden overleed een kunstliefhebber met veel boeken over een specifieke niche. Ris en Jan werden uitgenodigd om zijn collectie kunstboeken over te nemen. Schortinghuis: "Jan pikt er dan zo uit wat weg kan. 'Dit kan bij het oud papier, deze mag weg, dit is wel bijzonder.'"
"Dat zal ze moeten leren", zegt Jan. "Ris moet nog wel wat boeken door haar handen laten gaan." Het is ook niet makkelijk om in een oogopslag te zien welk boek wat waard is en welke niet. Soms is een oud boek met een prachtige omslag veel in de omloop en de andere keer is een 'modern flutboekje' juist zeldzaam. Met Ris komt het wel goed, denkt Van Hassel. "Ze is ondernemend, heeft snel dingen door, is administratief handig en heeft een brede kennis."

De donkere kamer, niet van Damokles

Een klant mompelt of er boeken zijn van iets dat klinkt als 'hmnsn'. Ris moet even nadenken. "Hamsun, bedoelt u? Knut heet hij toch?" Bingo, maar op dit moment is niks van de Noor op voorraad. "We krijgen wel eens wat binnen hoor. Vooral Honger."
Je hoeft niet elke schrijver gelezen te hebben om bij Aleph te kunnen werken, zegt Jan. Maar een beetje kennis van zaken is nodig. "Je moet wel weten dat Bertus Aafjes een goede schrijver is, maar bij ons niet verkoopt. En dat de Donkere kamer van Damokles niet is geschreven door Damokles."
"Ik zeg mezelf vaak dat ik nu op de leeftijd ben dat Paul en Jan begonnen", zegt Ris. Er is nog genoeg tijd om te leren. Bovendien blijft Paul nog een tijdje werken en woont Jan boven de winkel. In de drie decennia oude winkel blijft voorlopig dus veel bij het oude. Alleen de website, die al elf jaar 'under construction' is, krijg zo snel mogelijk een update. "Dat staat bovenaan mijn lijstje."

Roken en gedichten schrijven

Vroeger was het werk relaxter, vindt Van Hassel. Toen kon je nog roken in de winkel, was er tijd om een gedicht te schrijven. Hij opende de winkel 's ochtends, 's middags nam Paul het over. Kon Jan naar Den Haag of Rotterdam. Op zoek naar bijzondere boeken en langs galeries of musea. Die romantiek is verdwenen.
Nu zit hij de godganse dag maar achter die computer. Is hij net een mail aan het afhandelen, vraagt een klant weer om aandacht. Hartstikke leuk, maar dan is Jan wel afgeleid. Bestellingen inpakken, facturen afhandelen. "Aan het einde van de dag ben ik gaar. Boeken sjouwen breekt me ook op. Het lijkt wel of de dozen steeds zwaarder worden."
Op Koningsdag 2021 zegt Jan tegen Paul: ik ben er wel klaar mee. Ook Paul is er wel aan toe om het rustiger aan te doen. Hoe pak je zoiets aan? De boel verkopen lijkt een optie, maar in de winkel en de opslag liggen zo'n 40.000 boeken. Zou het niks voor Ris zijn om de zaak over te nemen? Als die een uurtje later aan komt fietsen zijn de mannen er wel uit. Ris is nauwelijks binnen of de vraag valt: 'Wil jij de winkel overnemen?'
"Maar de winkel voor niks weggeven, kan niet zomaar", zegt Jan. Na een korte onderhandeling komen ze een prijs overeen: voor 47.000 euro mag Ris zich eigenaar van Aleph noemen. Die lening is te klein voor een bank, met crowdfunding wil Ris het geld inzamelen. "We zitten nu op ongeveer 10 procent."
"Het is een avontuur", zegt Ris. "Maar het risico is klein en ik heb Paul en Jan om op terug te vallen."