Hufters de baas in het ziekenhuis? 'Het is berekenend gedrag, een grote bek loont'

© RTV Utrecht
Utrecht - Scheldpartijen, bedreiging en geweld. Ziekenhuizen hebben veel te maken met agressie. Ook intimidatie is een beproefd middel, met opmerkingen die onder de huid gaan zitten van het zorgpersoneel, zoals "ik weet je te vinden" of "hier ga je spijt van krijgen".
In het Meander Medisch Centrum in Amersfoort zijn in de eerste drie kwartalen van dit jaar meer dan honderd meldingen geteld. In het St. Antonius in Nieuwegein en Utrecht waren tot oktober 95 incidenten waarvoor beveiligers zijn ingezet. Daarnaast kregen 23 mensen een toegangsverbod en waren er 30 officiële waarschuwingen.
Het Diakonessenhuis en UMC Utrecht hebben geen cijfers verstrekt aan RTV Utrecht. Beide ziekenhuizen zagen in coronatijd wel een forse toename van agressie, net als het St. Antonius en Meander. Daarna zijn maatregelen genomen. Onderaan dit artikel is een uitgebreide reactie van alle Utrechtse ziekenhuizen te vinden.

Gesteggel over de bezoekersregeling

"De bezoekersregeling is vaak een trigger voor agressie", vertelt Gesina Lambers, verpleegkundige op de intensive care van het St. Antonius. "Op de IC liggen erg zieke mensen en daar wil je rust. We begrijpen dat mensen bij hun familieleden willen zijn en zoeken in overleg ook naar de mogelijkheden, maar dat mag niet ten koste gaan van de patiënt zelf of andere mensen die op de afdeling liggen."
De meeste bezoekers houden zich aan de gemaakte afspraken, maar er is ook een groep die er lak aan heeft. "Die komen gewoon toch met meer mensen dan was afgesproken, waarna er steeds wordt in- en uitgelopen." Het leidt tot heftige gesprekken en in mindere mate tot bedreiging en geweld.
© RTV Utrecht

Kampioen huftergedrag

"Nederland is Europees kampioen huftergedrag, toont onderzoek van de Europese Commissie aan. Intimideren is het nieuwe polderen", zegt agressie- en conflictexpert Caroline Koetsenruijter. Haar oplossing: grenzen stellen en melden, melden en nog eens melden. Dat gebeurde te weinig, maar ziekenhuizen zijn inmiddels op de goede weg. Het St. Antonius doet bijvoorbeeld veel op het gebied van de-escalatietrainingen en scholing om duidelijk te maken dat agressie niet wordt geaccepteerd.
Koetsenruijter heeft haar eigen instituut en geeft tal van overheden en instanties trainingen over conflicten, agressie en de-escalatie. Ook schreef ze de bestseller Jij moet je bek houden! Omgaan met boze burgers, ouders, klanten en patiënten. Vorig jaar kwam haar boek Het Agressieparadijs uit, over de maatregelen die nodig zijn om verhuftering te stoppen.
Ze begint haar trainingen steevast met het aan de kaak stellen van de meldingsbereidheid en normen. "Dan merk je dat de grenzen ver zijn opgerekt en dat er al veel normaal wordt gevonden."
Als je maar hard genoeg schreeuwt of dreigt, krijg je wel je zin
Agressie- en conflictexpert Caroline Koetsenruijter
Volgens de conflictexpert is in de opleiding lange tijd niet goed duidelijk gemaakt dat agressie niet alleen te maken heeft met de frustraties en spanningen die samenhangen met het ziekenhuis. Vaak wordt het ook doelbewust worden ingezet.
"Het is berekenend gedrag. Een grote bek loont. Als je maar hard genoeg schreeuwt of dreigt, krijg je wel je zin of ben je eerder aan de beurt omdat ze dan snel van je af willen."

Eisen

Het afdwingen van beleid, herkent IC-verpleegkundige Lambers van het St. Antonius. Familieleden eisen bijvoorbeeld op hoge toon dat een patiënt niet doodgaat.
"Echt grote incidenten heb ik zelf gelukkig niet meegemaakt, maar ik heb het wel bij collega's gezien. Later praten we er meestal wel over, bijvoorbeeld tijdens de lunch. Zeker als er beveiliging nodig was op de afdeling."
Eerder werkte ik in Harderwijk, daar waren minder incidenten dan in de Randstad
IC-verpleegkundige Gesina Lambers van het St. Antonius
De IC-verpleegkundige vermoedt dat de agressie in de ziekenhuizen in de Randstad nog wat erger is. "Eerder werkte ik in Harderwijk. Daar waren minder incidenten. Ook van gedetacheerde collega's hoor ik dat het erger is in de steden. Verder zijn er vaak incidenten bij de Spoedeisende Hulp."
Archief
Archief © YouTube St. Antonius Ziekenhuis

Oorzaken

Vanwaar toch die korte lontjes? Wie googelt op 'agressie in het ziekenhuis' stuit al op publicaties uit 2002. Twintig jaar later is de samenleving verder verhard. Tijdens de coronacrisis was er een forse opleving, maar het huftergedrag is een blijvertje, blijkt uit de cijfers.
Niet alleen zorgprofessionals, ook andere beroepsgroepen hebben met agressie te maken: leraren, ambtenaren, bestuurders, advocaten, ambulancepersoneel, journalisten en wetenschappers. En het lijstje is nog langer.
De oorzaak ligt onder meer in toenemend individualisme en een verminderd respect voor gezag, zegt conflictexpert Koetsenruijter. "Verpleegkundigen en artsen krijgen geregeld te horen dat wat zij zeggen ook maar een mening is. Patiënten hebben zelf al onderzoek gedaan."

'Perfect storm'

Polarisatie, een toenemend maatschappelijk onbehagen en afnemend vertrouwen in de overheid zorgen voor een perfect storm waarin de hufter de ruimte neemt, ziet Koetsenruijter. Personeelstekorten kunnen bovendien leiden tot langere wachttijden en dat zorgt voor frustratie. Ook kampen mensen met geldzorgen door de inflatie en torenhoge energieprijzen.
Maar er speelt ook iets anders. Gelegenheid maakt de dief, is het gezegde. En zo is het volgens de agressie-specialist ook gegaan met het wangedrag in de ziekenhuizen. "Er is een cultuur geweest waarbij te weinig is opgetreden en melden niet loonde. Nu moet de schade gerepareerd worden."
Het thema veiligheid is moreel en juridisch een werkgeversverantwoordelijkheid
Koetsenruijter
Het melden en aangifte doen wordt te veel bij de verpleegkundigen gelegd, vindt Koetsenruijter. "Maar het thema veiligheid is moreel en juridisch een werkgeversverantwoordelijkheid. Een melding moet altijd worden teruggekoppeld en er moet ook altijd een actie aan verbonden worden richting de agressor."
Het St. Antonius laat weten dat er geregeld gevallen zijn waarbij aangifte wordt gedaan bij de politie. "We ondernemen zeker actie tegen de agressor." Maar de politie erbij halen en aangifte doen, is nog niet zo eenvoudig, zegt IC-verpleegkundige Lambers. "Met veel bedreigingen kan je niet zoveel. Het is vaak onderhuids en niet concreet. Een proces aangaan is dan lastig, alleen al qua bewijs."
Ook is er een verschil tussen agressie door patiënten of bezoekers. "Bij patiënten kan er bijvoorbeeld een medische oorzaak zijn of er kan drugs in het spel zijn geweest. Dat zijn wel aspecten die bij ons vak horen."
© Pixabay
De Nederlands Vereniging van Ziekenhuis (NVZ) stelt dat ieder vanuit zijn eigen rol er alles aan doet om agressief gedrag te voorkomen. Tijdens een incident mag geen twijfel bestaan over de manier van handelen. Het uitgangspunt moet in iedere organisatie hetzelfde zijn: wees duidelijk over agressie en accepteer het niet.

Niet accepteren

Ziekenhuizen zijn naar eigen zeggen al tijden druk met het agressie-vraagstuk. Dat merkt ook Lambers bij het St. Antonius. "We krijgen trainingen, er is laagdrempelige beveiliging, een alarmknop en psychische ondersteuning." Het St. Antonius stimuleert medewerkers hiervan gebruik te maken en wil hen bovendien bewust maken dat agressie niet-geaccepteerd is.
Dat laatste is cruciaal, stelt agressie-expert Koetsenruijter. "Er is te lang een cultuur geweest waarbij werd gedacht dat het bij het vak hoorde. Maar de meeste ziekenhuizen zijn zich er inmiddels van bewust dat agressie een arbeidsrisico is dat leidt tot uitval, verzuim en vertrek."

Hoe nu verder?

Het licht moet volgens Koetsenruijter schijnen op hoe we met elkaar omgaan. "Kritiek mag, met een bepaalde emotie zelfs, maar schelden of geweld kan niet. En dan is er nog intimidatie en het dreigen met moord of zedendelicten, want met dat laatste hebben vrouwen in de zorg te maken. Intimidatie is de ergste vorm. Dit gaat onder de huid zitten. Het is psychische agressie. TNO-onderzoek laat zien dat vorig jaar 1,7 miljoen professionals in verschillende sectoren te maken hebben gehad met een vorm van intimidatie. Twee derde daarvan gaat vervolgens ook ander gedrag vertonen."
Melden is voor helden, zeg ik vaak
Koetsenruijter
Een collectieve norm, zoals geuit in campagnes als 'Handen van af van onze hulpverleners', helpt volgens Koetsenruijter niet. "Met zo'n publiekscampagne spreek je een heel brede groep aan, maar het gaat om 10 tot 15 procent van onze samenleving. In het bewustzijn van veel mensen breng je een optie die je helemaal niet wil. Namelijk dat het niet zo vreemd is om af en toe eens flink tekeer te gaan. Het promoten van melden zou veel beter zijn. Melden is voor helden, zeg ik vaak."
Koetsenruijter heeft daarnaast de norm "Melden hoort" geschreven. Meteen aangifte doen, is het devies. Onder anderen burgemeester Sharon Dijksma en minister Sigrid Kaag hebben het ter harte genomen na bedreigingen. "Ze zijn early adopters. Dat is interessant rolmodelgedrag. Ze geven tegendruk."

Cijfers en reacties van de ziekenhuizen in de provincie Utrecht

In het St. Antonius Ziekenhuis waren dit jaar tot oktober 95 incidenten waarvoor beveiliging nodig was. In 2021 gebeurde dat 96 keer en het jaar daarvoor waren er 45 incidenten, maar de cijfers van januari en februari 2020 ontbreken.

Het St. Antonius Ziekenhuis heeft tot oktober van dit jaar 23 rode kaarten (toegangsverboden) uitgedeeld. Vorig jaar waren dat er 20 en in 2020 werd vanaf maart 9 keer rood 'getrokken'. Ook het aantal gele kaarten (waarschuwingen) zit in de lift: dit jaar staat de teller al op 30 tot oktober. In 2021 waren het er 31 en in 2020 werden vanaf maart 13 gele kaarten uitgedeeld.

"Sommige mensen hebben last van stress of andere (privé)problemen", licht een woordvoerder van het St. Antonius toe. "Dat komt hier in het ziekenhuis soms tot ontploffing. Zorgen over de eigen gezondheid of die van een naaste, waar mensen in het ziekenhuis mee te maken krijgen, kunnen net de emmer doen over lopen."

Voor zowel zorgverleners als andere medewerkers in het ziekenhuis heeft agressie enorm veel impact, ziet het St. Antonius. "We ondersteunen en faciliteren hen op dit vlak zo goed mogelijk, zodat zij hun werk kunnen blijven uitvoeren. Zo kunnen zij altijd laagdrempelig beveiliging inroepen als ze daar behoefte aan hebben, maar bieden we ook diverse (de-escalatie) scholingen en trainingen aan om te leren hoe ze met agressie kunnen omgaan.”

UMC Utrecht

Na corona is de agressie minder geworden, laat een woordvoerder van UMC Utrecht weten. "Wel zien we regelmatig verbale agressie. Daar is op ingespeeld door ons ziekenhuis door op alle verpleegafdelingen door een speciale beveiligingsmedewerker voorlichting te geven over hoe je signalen herkent en wat passend gedrag is en wanneer het onveilig kan worden. "Deze medewerker is er nu twee jaar en wij zien dat hiermee de-escalerend kan worden opgetreden door onze medewerkers."

UMC Utrecht zag tijdens de coronapandemie agressie die vaak voort kwam uit onbegrip. Bijvoorbeeld over de beperkte bezoektijden of in het begin van de pandemie ook over de onbekendheid van het virus. Daar heeft het ziekenhuis op ingespeeld door bij alle afdelingen extra zogenoemde gastvrouwen en -heren in te zetten om vragen persoonlijk te kunnen beantwoorden of toe te lichten welke bezoekbeleid er op dat moment was. "Agressie is voor elke medewerker heel vervelend om mee te maken. Goed voorbereid zijn en signalen van agressie snel zien, helpt om te de-escaleren."

Diakonessenhuis

Het Diakonessenhuis in Utrecht laat in een reactie weten dat incidenten niet precies worden bijgehouden. "Als Diakonessenhuis hebben we een goede naam in het leveren van zorg ‘dichtbij’: persoonlijke zorg, zo goed mogelijk passend bij iedere patiënt", zegt een woordvoerder. "Dat betekent dat we ons met betrekking tot agressie-problematiek ook buigen over de vraag: wat kunnen wij zelf doen om onrust of onbegrip te voorkomen?"

"Wij zien op dit moment dat de situatie weer op het niveau van vóór corona is. We merken wel dat de pandemie ervoor heeft gezorgd dat we zelf bewuster omgaan met - bijvoorbeeld - het aantal bezoekers en daar nu eerder patiënten en bezoekers op aanspreken. Met meer discussie of onbegrip tot gevolg."

Meander Medisch Centrum

Ook het Meander Medisch Centrum reageerde op een verzoek van RTV Utrecht om agressiecijfers te verstrekken. In de eerste drie kwartalen van 2022 registreerde het ziekenhuis meer dan 100 meldingen. Het is volgens het Meander geen stijging ten opzichte van de cijfers van 2020 en 2021. "Maar we vinden dit nog steeds hoog", licht een woordvoerder toe.