Kraken anno 2022: 'Zet een caravan neer op braakliggend terrein en je woont er'

Anno 2022 is het lastig voor krakers. Door nieuwe wet- en regelgeving is het namelijk zo goed als onmogelijk om een gekraakt pand voor langere tijd te bewonen. Zo kunnen gebouwen dankzij de nieuwe Wet handhaving kraakverbod vrijwel gelijk ontruimd worden. Bovendien is kraken al sinds 2010 illegaal in Nederland. Om alsnog te kunnen kraken, zijn krakers met een nieuwe werkwijze gekomen: kraken op wielen.

Op het terrein van de voormalige Betonmortel Fabriek Utrecht – afgekort Befu – staan de caravans en pipowagens ruim opgesteld. Terwijl de zon ondergaat en de herfstkou goed te voelen is, brandt er tussen de begroeiing nog licht. In een van afval gemaakte blokhut zit een aantal krakers met elkaar om de kachel heen om op te warmen.

Het knusse bouwwerk is allesbehalve karig: binnen is er een keuken met stromend water, een woonkamer met bank, een eetruimte en zelfs een piano te vinden. De muren zijn beplakt met talloze posters die horen bij de kraakbeweging. Voor de kachel ligt er een hond op te warmen. Regelmatig staat het beest op om in de keuken rond te snuffelen. "Dat is Hesse, ze doet niks hoor", zegt Tom* terwijl hij nog een houtje op het vuur gooit.

Fer zit samen met zijn 'huisgenoot' Lisa* aan de keukentafel. Uit zijn jas trekt hij een nieuwe peuk, die hij vervolgens aansteekt. Ondertussen schuift Tom aan bij het stel. Het drietal ontmoet elkaar regelmatig in de blokhut om bij te praten. "We zijn niet allemaal beste vrienden, maar we zijn wel bij elkaar betrokken", vertelt Tom.

Alle drie hebben ze genoeg ontruimingen meegemaakt, maar sinds ze sinds vorig jaar op het Befu-terrein wonen, hebben ze daar geen last meer van. "Van alle panden bij elkaar zou ik zeggen dat je er uiterlijk een half jaar kan blijven. Maar ik ken ook mensen die jarenlang om de twee maanden ontruimd werden, dat breekt een groep écht op", zegt Lisa. "Wij zitten hier nu al anderhalf jaar en dat ligt grotendeels aan het feit dat dit geen gebouw is."

Kraken op wielen blijkt ook voor Fer en Tom een goed alternatief. "Zet een caravan neer op een braakliggend terrein en je woont er", lacht Fer. Tom vult aan: "Als je in een pandje zit ben je telkens weer aan het opbouwen. Je moet steeds weer alle basisvoorzieningen regelen: een keuken, een slaapkamertje, stroom, water, gas en ga zo maar door. Maar als je het op wielen bouwt, dan kan je het verplaatsen én heb je de basisvoorzieningen al."

Alhoewel er sprake is van woningnood, is het drietal niet begonnen met kraken uit noodzaak. "Ik wil m'n creativiteit kwijt, ik wil van niemand te horen krijgen wat ik wel en niet mag doen. Als ik een pot verf laat exploderen in m'n caravan... Niemand die daar last van heeft, behalve ikzelf", vertelt Fer. "Daar sluit ik me bij aan!", roept Lisa. "Het is echt een keuze voor mij. Je kan creativiteit kwijt, je kan buiten leven en je hoeft niet te werken om te kunnen wonen. Maar dat is ook een keuze natuurlijk."

Tom is ook gesteld geraakt op het krakersleven. "Ik kwam vroeger al veel in kraakpandjes, maar toen de wet veranderde in 2010 zag ik dat die plekken verdwenen", vertelt hij. "Dat vond ik doodzonde, dus bleef ik doorgaan uit eigen keuze. Ik wil de cultuur en subcultuur behouden. In die zin ben ik gesteld geraakt op de vrijheid van deze manier van wonen.

Alhoewel het drietal niet wil werken om te kunnen wonen, hebben ze wel allemaal een baan om rond te komen. "Ik werk gewoon fulltime hoor", zegt Fer. "Ik ben veertig uur per week leidinggevende in de horeca." Ook Tom heeft het doordeweeks druk. "Ik werk als ZZP-timmerman. Soms fulltime, soms wat minder", vertelt hij. En Lisa zit ten slotte ook niet stil: "Boekhouden als ZZP'er is wat ik voornamelijk doe."

Sinds de Wet Kraken en Leegstand in 2010 in werking is getreden, is kraken illegaal en strafbaar in Nederland. Vóór dat jaar was kraken legaal, mits het betreffende pand of terrein langer dan een jaar leeg had gestaan. Ondanks het verbod, konden krakers na de invoering van de wet beroep doen op huisvrede als ze een pand of terrein gekraakt hadden. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) garandeert namelijk het recht op ongestoord wonen. Daardoor kon er alleen ontruimd worden als het OM dat tijdig aankondigde én als de rechter een toetsing had gedaan. Zo'n proces nam vaak weken of zelfs maanden in beslag. De wet en het verdrag stonden daardoor op gespannen voet met elkaar.

Sinds juli dit jaar is de situatie drastisch veranderd. Door de nieuwe Wet handhaving kraakverbod kan de rechter-commissaris binnen drie dagen beslissen of er overgegaan moet worden tot ontruiming. Daarmee wordt het EVRM niet geschonden en kunnen krakers alsnog snel ontruimd worden. Dat maakt mobiel kraken nóg aantrekkelijker volgens Tom: "Ik kan m'n huis zo wegrijden."

De krakers die nu ruim een jaar op het Befu-terrein wonen, worden gedoogd door de eigenaar: de gemeente Utrecht. Volgend jaar ziet dat er anders uit voor de woongroep. Vanaf 2023 wil de gemeente de krakers namelijk van het terrein afhebben zodat er 150 tot 250 tijdelijke woonunits neergezet kunnen worden.

"Ze gaan hier containers stapelen", lacht Fer spottend. De krakersgroep heeft geen begrip voor de keuze van de gemeente om tijdelijke woonunits te plaatsen. Als het aan hen ligt, moeten er permanente huizen komen. Bovendien hebben de krakers het idee dat de gemeente nu ineens woningen wil bouwen omdat het terrein gekraakt is. "Het terrein staat al sinds 1993 leeg, als ze woningen hadden willen bouwen dan hadden ze dat eerder moeten doen. Ze hebben het gewoon leeg laten liggen en op het moment dat dit gekraakt was, werden er ineens vragen gesteld."

Volgens wethouder wonen, Dennis de Vries, klopt die uitspraak niet: "De plannen voor definitieve woningbouw op het Befu-terrein dateren van juni 2019. Er is toen ook al een informatieavond geweest voor omwonenden. Het terrein is op 19 juni 2021 gekraakt. Dit is dus zo’n twee jaar na de eerste bouwplannen. Op dat moment waren we ook al bezig met plannen voor tijdelijke woningbouw."

Definitieve woningbouw op het Befu-terrein zit er voorlopig niet in. Er moet namelijk een geluidsscherm bij de nabijgelegen snelweg, de A12, geplaatst worden om aan de gezondheidsnormen te voldoen. Maar volgens de Raad van State is dat voorlopig niet mogelijk. Daarom richt de gemeente zich op tijdelijke woningbouw. Dat is namelijk wel mogelijk binnen de normering.

Lisa vindt het geen ramp dat ze moet vertrekken, maar ze zou liever blijven: "We steunen het idee dat er woningen gebouwd worden. We zijn namelijk niet de enigen die last hebben van de wooncrisis, maar het is wel jammer dat we weg moeten." Tom vult aan: "En dat de gemeente niet mee wil denken over een plek waar wij heen moeten. Andere gemeenten hebben namelijk wél beleid voor plekken om op andere manieren te wonen zoals wij doen."

Komende maand stapt de gemeente naar de rechter om tijdige ontruiming af te dwingen. "Ik was hier liever gebleven", verzucht Fer terwijl hij z'n sigaret in de asbak uitdrukt, "maar ja... Als het toch ophoudt, ga ik liever ergens anders heen. Ik wil gewoon mijn ding kunnen doen met mensen om me heen. Het heeft ontzettend veel meerwaarde."

Ook Tom vindt het jammer dat hij binnenkort moet verhuizen: "Voor een huisje op wielen is geen plek in de gemeente Utrecht, in de hele provincie eigenlijk niet." Lisa zou net zoals Tom liever in Utrecht blijven: "Het jammere is niet dat we weg moeten, maar dat we weg moeten zonder dat de gemeente concrete plannen heeft voor ons."

Ondertussen is het buiten pikkedonker. Fer zit comfortabel onderuitgezakt te genieten van de warmte aan de keukentafel. Alhoewel hij weet dat er een einde aan komt, houdt hij hoop: "Als je iets kraakt, dan weet je dat het uiteindelijk weg gaat."