Leven in plaats van overleven in Oekraïense huiskamer in Utrecht

Glazen wanden, blauwe vloerbedekking, systeemplafonds: mocht er ooit een tentoonstelling zijn over kantoorruimten in Nederland dan verdient de eerste verdieping zeker een eervolle vermelding. Zeven Oekraïeners en hun lerares Nederlands hebben de plek van de ambtenaren van de IND ingenomen. De les verloopt in het Nederlands, Engels, met handen en voeten en de hulp van één van de leerlingen die het Engels weer in het Oekraïens vertaald. "Vasil, wil je dit vertalen? Make a sentence with dit voornaamwoord."

Het gebouw aan de Catherijnekade was tot april in gebruik door de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Toen wachtten immigranten in spanning op een verblijfsvergunning, nu vinden vluchtelingen in de voormalige wachtruimte een huiskamer. "Ironisch, hè", zegt Jaap Breugem. Hij geeft een rondleiding met Doron Verstraelen. Zij vormen het bestuur van Stichting Vital'nya (huiskamer in het Oekraïens).

De Oekraïense gemeenschap regelt bijna alles zelf, benadrukken de bestuurders. Ze zorgen dat het pand zo vaak als mogelijk open is, maken de boel schoon, zorgen voor de inrichting. Er zijn lessen Nederlands en Engels, er is een kinderopvang, psycholoog, een nagelstudio en er wordt gekookt. Belangrijker is misschien wel dat Oekraïners zich thuis voelen, want hoe warm ze ook zijn ontvangen door Utrecht, als gast in een vreemd land zijn ze nooit helemaal zichzelf.

Op de begane grond is een hoek ingericht met foto's van Lina Lomakhina. Ze woonde in Kyiv en fotografeerde De Krim waar haar familie een vakantiehuis heeft. Ook nadat de Russen het gebied bezetten in 2014 bleef ze er terugkomen, al werd fotograferen een stuk risicovoller. Ze laat een foto zien van een op straat gekalkte tekst. "Het bovenste woord is 'Oekraïne. Daaronder staan een S en een T, zou er sterk moeten staan? Je weet niet waarom hij is gestopt of wat er is gebeurd. Dat vind ik interessant."

Vital'nya gaf Lina weer een doel. Ze was niet van plan te vluchten uit Kyiv, maar na aandringen van vrienden belandde ze uiteindelijk min of meer per toeval in Utrecht. De ontvangst in Utrecht was warm, maar Lina had geen vooruitzichten meer. "De toekomst was zo onzeker, ik was zes maanden kwijt aan twijfelen wat ik moest doen. Hier voel ik me weer productief: ik doe vrijwilligerswerk en hou me bezig met culturele projecten.

Andrew Stetsiuk woonde al in Utrecht toen de oorlog uitbrak. Hij liep hier al eens binnen om zijn verblijfsvergunning op te halen toen hij Jazz & Pop aan het conservatorium ging studeren. Na een studie taalkunde in Kyiv wilde hij zijn droom achterna: de muziek. Tot 23 februari hield hij geen rekening met een oorlog in zijn thuisland. "Ik dacht dat gaat nooit gebeuren."

In de nacht van 23 op 24 februari valt Rusland binnen. "Ik belde mijn moeder wakker", vertelt hij over die nacht. Andrew vertelde haar dat het oorlog was begonnen. "Ik was doodsbang, probeerde haar weg te krijgen." Dat lukte in mei, ook de moeder van Andrew is nu in Utrecht.

In de maand na het uitbreken van de oorlog functioneert Andrew niet. Hij scrollt urenlang op zijn telefoon en ziet alleen maar slecht nieuws. "Ik was aan het 'doomscrollen'. Verkeerde in een catatonische staat."

"Ken je de term survivor's guilt?", vraagt Lina. Een soort schuldgevoel dat kan ontstaan bij mensen die een traumatische gebeurtenis hebben doorstaan, terwijl anderen dat niet is gelukt. Ook zij vond het moeilijk om in Utrecht te zijn, terwijl in Oekraïne oorlog woedt.

"Vergeef me dat ik het zeg, maar als ik in Oekraïne was geweest had ik de wapens op moeten pakken om ons land te verdedigen. Dat is niet hoe ik ben", zegt Andrew. In plaats daarvan heeft hij in Utrecht een alternatief gevonden om nuttig te zijn voor zijn landgenoten. Bij het openingsfeest van Vital'nya aan de Catherijnekade viel alles op zijn plek. "Oekraïense vrouwen zongen Oekraïense liedjes, in Utrecht. Het was een surrealistisch moment. Ik was het geluid aan het mixen en toen dacht ik: dit is waar ik op dit moment moet zijn."

Bij Vital'Nya vonden Lina en Andrew weer een doel. "Ik voel weer dat ik leef, dat ik nuttig ben", zegt Lina. "Dat ik onderdeel van iets uitmaak." Ze durft weer plannen te maken. Andrew: "Je bent weer aan het leven, in plaats van overleven."

Vital'Nya begon in een tijdelijk onderkomen bij het Jaarbeursplein, daarna wist de stichting het gebouw aan de Singel te huren. Omdat het om anti-kraak gaat is de huur laag, maar kan de verhuurder op elk moment de huur stopzetten met maar een maand opzegtermijn. Dat is gebeurd, nog geen twee maanden na de feestelijke opening. "Wij waren bijna in tranen", zegt Verstraelen. Breugem: "Maar de gemeenschap zette de schouders er meteen onder."

De gemeente Utrecht hielp mee in de zoektocht naar een nieuw onderkomen, maar uiteindelijk vond de stichting zelf een nieuw pand. Aan de Kanaalweg, tegen over de Koninklijke Munt gaat Vital'nya opnieuw een huiskamer inrichten.

De treurnis over weer een verhuizing overheerst niet, zegt Lina. Ja, ze hebben hun ziel in het gebouw gestopt. Geprobeerd om van de kale kantoorruimte iets gezelligs te maken maar een gebouw blijft maar een gebouw. Andrew: "De meeste mensen hier zijn ook wel gewend aan onverwachte verhuizingen."