Ris moest naar een psycholoog voor een 'x' in diens paspoort en hoopt dat de wet verandert

Boekverkoper Ris Schortinghuis: 'Elke keer als ik nu mijn paspoort zie word ik vrolijk'
Boekverkoper Ris Schortinghuis: 'Elke keer als ik nu mijn paspoort zie word ik vrolijk' © Aleph Books
Utrecht - Is het nodig om een verklaring van een psycholoog of arts te krijgen om je geslacht in je paspoort te wijzigen? Of moet je dat zelf kunnen regelen? In Den Haag wordt daar vanavond over gedebatteerd. De Utrechtse Ris Schortinghuis (31) vertelt wat die moest doen om diens geslacht te kunnen wijzigen en wat het betekende.
Ris Schortinghuis: "Voor mij is de x in mijn paspoort iets wat mij heel gelukkig maakt." De Utrechtse boekverkoper haalde diens nieuwe paspoort afgelopen juni op. Omdat Ris non-binair is, staat onder 'geslacht' nu een X, voor genderneutraal. "Dat was echt even een momentje, heb een feestje gevierd. Het was ook in de week van de Pride in Utrecht. Ik voelde me helemaal uitgelaten, helemaal gelukkig."
Nog steeds wordt Ris vrolijk als die diens paspoort ziet, maar de aanloop naar de wijzing was intensief en bovendien prijzig. Om in aanmerking te komen voor een wijziging van de genderaanduiding in officiële documenten is een deskundigenverklaring nodig, bijvoorbeeld van een psycholoog. Wil je een X in plaats van een V (vrouw) of M (man) dan moet je ook nog de gang naar de rechter maken. Ook daar zijn weer kosten aan verbonden.

Privé en intens

In de Tweede Kamer wordt op initiatief van D66 gedebatteerd over het aannemen van een nieuwe wet die het mogelijk om zelf bij de gemeente een wijziging aan te vragen, zonder deskundigenverklaring. In die verklaring staat dat degene die het geslacht wil wijzigen op de hoogte is van de gevolgen en die ook inziet.
Ris kreeg een deskundigenverklaring na een gesprek met een psycholoog. "Vrij privé en intens. Moest ik weer een nieuw iemand mijn hele verhaal vertellen. Best wel emotioneel om daarmee bezig te zijn. Achteraf, als dat niet had gehoeven..."
Als het gaat om je identiteit of burger zijn, dat heeft niets met een arts te maken
Ris Schortinghuis
Wat betekent dat kruisje eigenlijk? De meeste mensen hoeven nooit te bewijzen wie ze zijn, zegt Ris. Ze worden geboren als man of vrouw, dat staat op hun geboorteakte, op identiteitsbewijzen en andere officiële documenten. "Ik moet eigenlijk bewijzen aan de overheid en instanties wie ik ben, de meeste mensen hoeven zich met het administratieve gedeelte van hun identiteit niet bezig te houden. In een ideale wereld maakt het niet uit, en word je behandeld zoals je behandeld wil worden. In dit geval is het fijn om extra backing te hebben."
Het wegnemen van de deskundigenverklaring is belangrijk volgens Ris. Dat je moet praten met een arts of psycholoog geeft het idee dat je een aandoening of een ziekte hebt. "Maar als het gaat om je identiteit of burger zijn, dat heeft niets met een arts te maken." Ouderwets is het, een 'drempel van de oude garde'.
Tegelijk met de X in diens paspoort veranderde Ris ook diens naam, nog een geluksmoment. "Mijn huidige naam past veel beter bij mij en is door deze handeling gelijk in alle systemen aangepast."
De naamswijziging is in correspondentie met instanties en bedrijven goed doorgevoerd, maar regelmatig gebeurt het nog dat brieven beginnen met 'Beste mevrouw'. Een lichte irritatie, waar Ris ook begrip voor heeft. Als boekverkoper werkt die immers ook met computersystemen en systemen zijn niet altijd flexibel met opties buiten de bekende normen.
Als er weer eens een brief binnenkomt gericht aan 'mevrouw Schortinghuis', klimt die in de pen, of belt op of het mogelijk is om een genderneutrale aanhef te krijgen. Bij TivoliVredenburg wordt die bijvoorbeeld aangesproken met 'TivoliVredenburger'. Maar het lukt niet altijd. "Laatst vroeg iemand: wil je dan liever meneer genoemd worden? Toen zei ik: doe dat dan maar een keer, dat is weer eens wat anders."

Klinkklare onzin

Er is ook protest tegen de transgenderwet (zie kader). Ris heeft het protestmanifest deels gelezen. "Na de eerste twee paragrafen dacht ik: klinkklare onzin." Die vindt het kwalijk. "Die campagne komt voort uit angst en onzekerheid. Tenminste: dat is vaak het geval met dit soort campagnes." Ris ziet hetzelfde gebeuren bij bij mensen van kleur, of mensen met beperkingen.
"Je wordt altijd doodgegooid met het publieke toiletprobleem", aldus Ris. Het idee dat mannen misbruik maken van de mogelijkheid om hun gender te wijzigen om toegang te krijgen tot het vrouwentoilet of de vrouwenkleedkamer. "Dat is gewoon niet relevant, het is nog nooit aan mij gevraagd om mijn paspoort te laten zien. Veiligheid is een ding, maar daar zijn andere manieren voor dan iedereen maar in hokjes te duwen."
Bovendien, de ondertekenaars van het manifest hebben zélf niet te maken met de problemen die transpersonen wel hebben. "Ja, waar bemoei je je mee?", zegt Ris. Uiteindelijk is die degene die het geld ophoest voor alle behandelingen, onderzoeken, juridische procedures en de andere rompslomp. "Ik heb het echt geprobeerd hoor, vrouw zijn. Maar het is hem gewoon niet. En man zijn ook niet."

In de Tweede Kamer wordt vanavond en morgen gedebatteerd over de transgenderwet. D66 is als initiatiefnemer van de wet uitgesproken voorstander voor een wijziging. De coalitie is verdeeld: VVD en CDA twijfelen nog over de wet, ChristenUnie is tegen.

Platform Gendertwijfel voerde een omstreden campagne tegen de versoepeling van de wet en schreef een manifest. De actiegroep heeft een aantal bezwaren, onder andere uit godsdienstige overwegingen. Volgens Gendertwijfel is geslacht daarnaast 'een biologisch feit' en geen keuze of construct en zet vraagtekens bij het weghalen van de minimumleeftijd van 16 jaar. Ook zijn er volgens de organisatie 'bezwaren van vrouwen' die vrezen voor mannen die de wet misbruiken om toegang te krijgen tot vrouwentoiletten, -sportwedstrijden en gevangenissen.

De kans op misbruik is in opdracht van de overheid in 2017 onderzocht. Volgens universitair docent Rechtsgeleerdheid bij de Universiteit Utrecht Marjolein van den Brink is toen alleen anekdotisch bewijs gevonden. Tegen de NOS zegt zij: "Er zijn heel weinig signalen dat er iets misgaat. Het is goed om een vinger aan de pols te houden, maar ik denk dat je niet kunt zeggen: deze wet mag niet doorgaan omdat andere mensen misschien moeilijk gaan doen."

Ook hing Gendertwijfel posters in bushokjes. Die werden onder andere in Utrecht beklad en vernield. Een reclamebureau haalde de posters wegens transfobie tijdelijk uit abri's, maar hing ze uiteindelijk weer terug.