Zo helpt de Soepfiets daklozen in Utrecht: 'Je gaat heel anders naar de stad kijken'

Utrecht - Drie avonden per week trekken medewerkers en vrijwilligers van de Herstart, de inloopvoorziening voor dak- en thuislozen, met de Soepfiets door de binnenstad van Utrecht. Ze delen eten en drinken uit in de stad. RTV Utrecht ging een avond mee met Leger des Heils-medewerkers Merve Yikilmaz en Jeroen van der Drift.
Ja, hij wil graag suiker in de koffie. "Zeg maar stop", zeg ik, terwijl ik het suikerpotje boven het kartonnen bekertje houd. Als de 'stop' uitblijft, houd ik het potje met een vragend gezicht weer recht. Merve en Jeroen moeten lachen.
"Laat mij maar", zegt de man, terwijl hij het suikerpotje pakt en boven zijn koffie leegt. "Dat is eerder koffie in je suiker dan andersom", zeg ik. De verhouding koffie-suiker is zo'n beetje half-half.
Het is een verzengend hete zomerdag geweest en de benauwdheid hangt, rond 19.00 uur, nog steeds in de stad. We zijn net park Lepelenburg in gefietst. Jeroen rijdt op de Soepfiets, een elektrisch aangedreven bakfiets gevuld met koffie, thee, flesjes water, eieren, bolletjes met kaas en – tsja, soep dus. Merve fietst erachteraan, het kratje aan haar stuur is gevuld met enkele bekertjes curry met rijst en halal kip.
Jeroen en Merve fietsen door Utrecht.
Jeroen en Merve fietsen door Utrecht. © RTV Utrecht / Evie Westland
Sommige mensen tikken vandaag de ene na de andere halve liter bier weg, en vergeten te eten. Uitdroging ligt op de loer.
Merve Yikilmaz, Leger des Heils
"Ik vind het heel leuk dat je juist vandaag meegaat", zegt Jeroen. "Normaal gesproken willen journalisten meestal in de kou mee. Dat spreekt meer tot de verbeelding."
"Terwijl die hitte ook veel uitdagingen met zich meebrengt", vult Merve aan. "Sommige mensen tikken vandaag de ene na de andere halve liter bier weg, en vergeten te eten. Uitdroging ligt op de loer."
We fietsen een rondje door het park. Merve en Jeroen kennen zo'n beetje alle dak- en thuisloze mensen bij naam – en andersom. Ze stoppen overal om een praatje te maken. De mensen van de Soepfiets moeten bij de meesten bekend zijn, want steevast is de vraag aan mij of ik nieuw ben.
De curry vindt gretig aftrek en ook de bolletjes kaas en flesjes water zijn populair. Merve schept een beetje bouillon op voor een man, de groente en gehaktballetjes ontwijkend. Het blijkt dat hij niet veel binnen kan krijgen. "Hij is heel ziek", vertelt ze later. "Zelf ontkent hij dat nog een beetje. Ik ben blij dat we hem weer zagen, hij was een beetje bij ons uit beeld geraakt."
De fiets is gevuld met eieren, koffie, thee, broodjes en soep.
De fiets is gevuld met eieren, koffie, thee, broodjes en soep. © RTV Utrecht / Evie Westland
Precies dat is het doel van de Soepfiets. Enerzijds wil het Leger des Heils mensen gewoon wat substantieels te eten en te drinken geven. Dat kan natuurlijk gewoon vanaf een vaste locatie, maar liever zoeken ze de mensen zelf op. "Zodat we ook met eigen ogen kunnen zien wat er gebeurt op straat. Niet iedereen komt naar de Herstart toe. Je hebt de echte zorgmijders, of de mensen die simpelweg vergeten te eten. Door rond te fietsen zien wij hoe het met de mensen gaat. Mochten er zorggevallen zijn, kunnen we direct de juiste instanties inschakelen. We hebben korte lijntjes met zorginstanties, gemeente en politie."

Een maand niet gedoucht

De sfeer is gemoedelijk vanavond. Twee mannen staan vlees te grillen op de barbecue. "Voor mij niks, ik zeg je eerlijk man bro. Ik verdien gewoon mijn eigen geld toch, dit eten is voor de armen", steekt een van hen direct van wal als hij ons ziet. "Jullie zijn gezegend", roept een ander nog na.
De buitenruimte in de stad wordt vanavond gedeeld door alle lagen van de bevolking. Van de student die de hete zolderkamer ontvlucht tot dak- en thuislozen, en alles daar tussenin.
"Vergis je niet", had Merve me eerder op de avond al gewaarschuwd. "Van veel mensen zie je niet dat ze dak- of thuisloos zijn. En van sommige mensen denk je juist dat ze dakloos zijn, maar die hebben al heel lang een huis vanuit het Leger des Heils."
De mensen aan wie zelfs een leek als ik ziet dat ze dakloos zijn, dát zijn vaak de mensen waar Merve en Jeroen zich zorgen over maken. Bij de Inloop, het pand van het Leger des Heils aan de Nieuwegracht, kan namelijk iedereen dagelijks van 10.00 tot 18.00 uur binnenlopen. Douchen, even zitten en een kopje koffie drinken of langs bij het spreekuur van de huisarts.
"Mensen die overduidelijk dakloos zijn, omdat goed te zien is dat ze bijvoorbeeld een maand niet gedoucht hebben, die zijn dus niet bij ons geweest", zegt Jeroen. "Dat kan allerlei redenen hebben. Omdat ze psychische problemen hebben of volledig in de overlevingsstand zitten. Het zijn hoe dan ook mensen waar we bezorgd om zijn."
© RTV Utrecht / Evie Westland

Waterbed-effect

Iets verderop in park Lepelenburg komt een bekende man naar Merve toe. Hij is mager en heeft een slecht gebit. "Kijk", zegt hij terwijl hij een insteekmapje laat zien. Het is een plattegrond van de stad. Gearceerd zijn de delen waar hij de komende drie maanden niet meer mag komen met een groep, zo schrijft de gemeente in de begeleidende brief. Hij heeft teveel overlast veroorzaakt.
Het is symptoombestrijding. Ze verdwijnen niet, maar gaan ergens anders naartoe. Een waterbed-effect.
Merve
"Ze zijn nog best coulant geweest", zegt Merve als we even later weer verder fietsen. "Hij mag overal nog komen, alleen niet meer met meer dan drie mensen." De gemeente Utrecht is al langer druk met groepen dak- en thuislozen die bij de stadsmuur, vlak bij de Stadsschouwburg, en bij het centraal station overlast veroorzaken.
"Je ziet het eigenlijk in alle steden gebeuren. Er komt een groep mensen buiten bijeen, de buurt gaat klagen, na veel klachten gaat de gemeente keihard handhaven, camera's plaatsen en uiteindelijk worden de mensen weggestuurd", zegt Merve.
"Maar het is symptoombestrijding. Ze verdwijnen niet, maar gaan ergens anders naartoe. Een waterbed-effect."
Toch, vindt Jeroen, is Utrecht best een goede plek voor dak- en thuisloze mensen. "Enerzijds heeft de gemeente in het beleid een harde hand. Maar tegelijkertijd is er ook het besef: als we streng zijn over de plekken waar je niet mag zijn, moeten we ook een plek realiseren waar je wél terecht kan. Zeker de laatste jaren zijn er steeds meer plekken waar deze doelgroep naartoe kan en er is meer regie op hulpverlening. Bij overlast worden mensen niet langer alleen maar weggestuurd, maar vooral ook gekeken naar: wie is het en wat heeft diegene nodig?"

Slaapzak

We rijden door in de richting van het Wilhelminapark. Via de statige villawijk belanden we bij een picknicktafel in het park. Een groepje van vijf mannen zit hier gezellig bij elkaar, even verderop zitten nog drie mannen op een bankje. We nemen zelf ook een soepje, het is inmiddels een uur of 20.00 en het is nog altijd bloedheet. Een beetje zout kan geen kwaad.
De mannen bellen hun vriendin, dat ze ook moet komen omdat de Soepfiets er is met eten. Binnen vijf minuten is ze er.
"Mooie tatoeage", complimenteert een van hen de kat op mijn arm. "Die simpele lijntjes, heel stijlvol. Een beetje zoals Matisse." De kunstkenner blijkt zelf ook fanatiek te tekenen en laat me zijn schetsen op zijn tablet zien. We raken aan de praat: hij vluchtte bijna dertig jaar geleden uit Joegoslavië en woont sindsdien in Utrecht. "Dit is echt mijn stad geworden." We blijken ook nog eens praktisch buren te zijn. Zoals Merve eerder al zei: niet iedereen die veel op straat leeft is dakloos.
Bij de Herstart aan de Nieuwegracht kan iedereen even langskomen voor een douche, een praatje of een kopje koffie.
Bij de Herstart aan de Nieuwegracht kan iedereen even langskomen voor een douche, een praatje of een kopje koffie. © RTV Utrecht / Evie Westland
Jeroen wijst intussen naar een slaapmatje met slaapzak onder een boom. "Wie van jullie slaapt hier vanavond?", vraagt hij aan de groep. Niemand geeft heel duidelijk antwoord. De meeste dak- en thuislozen zijn niet heel open over waar ze slapen in de stad, vertelden Jeroen en Merve eerder al. "Slaapplekken zijn heilig. De meeste mensen zijn bang dat ze worden weggejaagd als ze die plek prijsgeven."
Het slaapmatje ligt midden op het grasveld, toch vrij in het zicht, en ik moet tot mijn schaamte bekennen dat het me niet eens was opgevallen.
"Je gaat de stad ineens met heel andere ogen bekijken, hè", zegt Merve.

Ontstoken wonden

Het is niet voor het eerst vandaag dat Merve en Jeroen op pad zijn. Het Leger des Heils had vanuit de gemeente en politie meerdere signalen gekregen dat een groep Oost-Europese immigranten voor overlast zorgt bij Paardenveld. Vanmiddag zijn ze poolshoogte gaan nemen.
Ze zitten er nog steeds, blijkt als we even later aankomen bij het grasveld naast restaurant Roost. "Vanmiddag waren ze nog de enigen", zegt Merve. Nu is de plek bezaaid met voornamelijk jonge mensen die er verkoeling en gezelligheid zoeken.
Merve en Jeroen bij Paardenveld.
Merve en Jeroen bij Paardenveld. © RTV Utrecht / Evie Westland
De groep waar Merve en Jeroen op doelden zit in het midden van die menigte. Ik snap direct hun zorgen. In tegenstelling tot de andere mensen die ik vanavond ben tegengekomen, zien de meeste mensen uit deze groep er niet goed uit. Een man heeft ontstoken wonden in het gezicht, een ander ligt met een wezenloze blik languit in het gras.
"Er wordt in deze groep drugs gebruikt, maar vooral ook heel veel alcohol gedronken", zegt Jeroen.
Merve probeert ondertussen de man met de ontstoken wonden ervan te overtuigen dat hij naar de Inloop van de Herstart moet komen, donderdag. Dan is er een arts aanwezig. "So not tomorrow, but the day after?", vraagt de man. Het lijkt erop dat hij de boodschap heeft begrepen.
"Het is echt te hopen dat hij komt", verzucht ze. "Ik heb al te vaak gezien dat mensen stierven op straat, terwijl het niet nodig was."

Een grote groep dak- en thuisloze mensen in Utrecht zijn EU-immigranten uit bijvoorbeeld Polen, Hongarije, Roemenië of Bulgarije. Omdat zij geen Nederlandse identiteit hebben mogen ze geen gebruik maken van de nachtopvang in Utrecht. Dat is Europees zo bepaald: mensen kunnen enkel aanspraak maken op zorg uit hun land van herkomst. Merve doet onderzoek naar hoe het Leger des Heils in Nederland het beste passende zorg kan leveren aan deze kwetsbare migranten uit Oost-Europese landen. "Het Leger des Heils wil iets betekenen voor deze groep."