Dodenherdenkingen eindelijk weer met publiek: 'Je bent dan meer een deelnemer'
Utrecht - Na twee corona-jaren zijn er verschillende herdenkingen in de regio mét publiek. Vandaag op 4 mei herdenken we tradititiegetrouw alle slachtoffers sinds de Tweede Wereldoorlog, militairen en burgers. En na twee sobere herdenkingen kan er op veel plekken dus weer publiek bij zijn. Volgens NIOD-onderzoek Kees Ribbens is dat belangrijk. "Je bent deelnemer, in plaats van toeschouwer."
Ribbens is best te spreken over de herdenkingen van de afgelopen twee jaar. "De online herdenkingen waren succesvol. Er waren best veel alternatieven, een online herdenking of een livestream." Maar het komt niet in de buurt van een herdenking met publiek, vindt hij.
Een onlineherdenking is een surrogaatoplossing.
"Het is een surrogaatoplossing, een tweederangs alternatief", aldus Ribbens, die zijn proefschrift aan de Universiteit van Utrecht over onder andere lokale herdenkingen schreef. Je bent volgens hem meer betrokken als je fysiek bij een herdenkingsmonument aanwezig bent, samen met andere mensen. "Je bent dan meer een deelnemer, achter je computer ben je meer een toeschouwer."
Waardevol om te herdenken
De Nationale Dodenherdenking zit diepgeworteld bij veel Nederlanders. Om 20.00 uur vanavond is het land stil. Op verschillende plekken zijn er herdenkingen, maar ook de treinen staan stil, mensen zetten hun auto aan de kant en het restaurant draait de muziek even uit. "4 mei is de enige historische gebeurtenis die we nagenoeg met zijn allen herdenken. Dat maakt het waardevol om het openbaar te kunnen doen. En deel van uit te maken", aldus Ribbens.
Als je zo’n herdenking hebt meegemaakt, zeker als kind, dan neem je het over en geef je het door.
Dat merken ze ook dit jaar bij de herdenking op de Dom in Utrecht, verwacht Youri van Dorssen, voorzitter van het Utrechts 4mei-comité. "Dat is vanwege de oorlog in Oekraïne, dat maakt veel los. Maar ook door de coronatijd. Dat heeft ook z’n sporen nagelaten. Normaal zijn er zo’n 3000 mensen op het Domplein, maar we verwachten nu wel zo’n 5000 mensen."
Ook op deze plekken in de regio worden oorlogslachtoffers herdacht:
- Er is een herdenkingsconcert van het Nieuwegeins Orkest in de Barbarakerk, Nieuwegein
- Er is een herdenking bij Fort Rijnauwen in Bunnik, waar tijdens WO2, meer dan 50 Belgische en Nederlandse verzetsmensen werden gefusilleerd
- Er is een bevrijdingsloop in nacht van 4 op 5 mei. Vijftig kinderen van acht basisscholen brengen het bevrijdingsvuur lopend van Wageningen naar Baarn
- Er is een stille tocht in Veenendaal, voor het eerst vanaf de Joodse Begraafplaats
- Er zijn gratis rondleidingen in kamp Amersfoort 4 en 5 mei en er is een stille tocht
- In de Domkerk is een Jeugdvoorstelling over Truus van Lier
- Het Utrechts Landschap onthult een oorlogsmonument bij kasteel Loenersloot
- Ook zijn er herdenkingen op de Grebbeberg, het Domplein in Utrecht, Groenekan en Bilthoven
Van Dorssen verklaart het diepgewortelde gebruik om te herdenken. "Het is de saamhorigheid. En het is toch ergens dichtbij. Als je je opa en oma nog gekend hebt, dan heb je verhalen gehoord." Al zijn er van die generatie steeds minder mensen. "Nabestaanden zijn er wel, maar echt verzetsmensen of overlevenden, die zijn er steeds minder. Je moet ruim in de tachtig zijn wil je echt een herinnering aan de oorlog hebben. En als je een actieve rol hebt gespeeld in de oorlog, dan ga je richting de honderd."
Toch denkt Van Dorssen niet dat de toekomst van de Dodenherdenking op het spel staat. "In de jaren zeventig was men bang dat de belangstelling voor de herdenking minder zou worden. Maar vijftig jaar later staat het Domplein nog ieder jaar vol", zegt Van Dorssen. "Als je zo’n herdenking hebt meegemaakt, zeker als kind, dan neem je het over en geef je het door. Het beklijft."
Oorlog in Oekraïne
De definitie van herdenken is de laatste jaren verbreed, meent Ribbens. Het Comité 4 en 5 schrijft op hun website: "De Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties."
Officieel herdenken we niet de oorlogsslachtoffers in Oekraïne, omdat er geen Nederlandse militairen gesneuveld zijn. Maar Ribbens ziet wel dat verscheidene herdenkingen er bij stil staan."Burgers denken misschien dat ze weinig grip hebben of weinig kunnen veranderen. Maar je kunt wel je solidariteit tonen."
Bij sommige herdenkingen wordt bijvoorbeeld het Oekraïense volkslied gespeeld. Een waardevol gebaar, meent hij. "Je moet de lessen van de Tweede Wereldoorlog ook kunnen toepassen op situaties die zich vandaag de dag afspelen."
RTV Utrecht
Live vanaf 19:25 uur Nationale herdenking Militair Ereveld, Grebbeberg Rhenen.
Live vanaf 19:25 uur Nationale herdenking Militair Ereveld, Grebbeberg Rhenen.
UStad
Live vanaf 19:50 uur 4 mei herdenking vanaf Domplein, Utrecht.
