Twee Utrechtse kemphanen na 100 jaar voor het eerst samen in 1 concert
UTRECHT - Een recensent met een giftige pen, een dirigent met een traditionele kijk op muziek en een orkest met internationaal allure dat met de ondergang bedreigd wordt, het Utrechts Stedelijk Orkest. Dat zijn de belangrijkste spelers in een 100 jaar oud muziekdrama. Beide kemphanen, recensent van het Utrechts Dagblad Willem Pijper en dirigent Jan van Gilse, componeerden ook niet onverdienstelijk. Precies 100 jaar geleden kwam het conflict tot een hoogtepunt. Reden voor het Utrechtse Rietveld Ensemble om muziek van beide heren tijdens één concert ten gehore te brengen.
De giftige pen van Willem Pijper veroorzaakte het Utrechtse muziekdrama
Het Utrechts Stedelijk Orkest heeft een bijzondere voorgeschiedenis. Het orkest heeft zijn wortels in het muziekkorps van de schutterij van de stad, de stedelijke burgerwacht van vroeger. Het muziekkorps werd opgericht na een bezoek van Napoleon Bonaparte aan de stad. Hoboïst Frank van Koten: "Hij vond het nodig om op de Maliebaan een legerparade te geven. Maar wat nog meer indruk maakte was het harmonieorkest, dat was helemaal nieuw voor Nederland, dat maakte zo'n indruk. Iedereen wilde harmonieorkesten. En dat is een opmaat geweest naar het Utrechts Stedelijk Orkest" .
Het Utrechts Stedelijk Orkest werd opgericht in 1894. Het had al snel internationale allure. Componisten zoals Edvard Grieg, Robert Schumann en Johannes Brahms kwamen uit heel Europa naar Utrecht om hun eigen muziek te dirigeren. Het orkest speelde ook volksmuziek, in een paviljoen in het park Tivoli. Daardoor moesten brede lagen van het publiek met klassieke muziek in aanraking komen. Frank: "Iedereen wilde daarbij zijn, er was een enorme gretigheid naar die muziek. Er was ook niet veel anders. Radio en tv was er nog niet. Het was amusement."
Een venijnige pen
In het park staat ook de Tivoli concertzaal. Daar speelde het orkest in die tijd baanbrekende nieuwe muziek van Richard Strauss en Gustav Mahler. In 1917 had het orkest een nieuwe dirigent nodig. Het oog viel op Jan van Gilse, een succesvolle componist en violist die zijn sporen had verdiend in Duitsland. Hij had alleen de pech dat de belangrijkste krant in de stad, het Utrechts Dagblad een nieuwe recensent had aangesteld, de in Zeist geboren jonge componist en pianist Willem Pijper. Frank: "In het begin schreef hij aardige recensies, maar die werden steeds strenger en venijniger, vooral over de dirigent Jan van Gilse."
Willem Pijper vond de muziekkeuze van Van Gilse veel te traditioneel. Van Gilse had jarenlang in Duitsland gewerkt en koos daarom voor Duitse componisten. Pijper vond dat het orkest werk van moderne Franse componisten zou moeten spelen. Het Utrechts Dagblad was in die tijd de belangrijkste nieuwsbron in de stad. Door de slechte recensies bleef het publiek massaal weg. Dat was funest voor het orkest, dat voor zijn inkomen voornamelijk afhankelijk was van de kaartverkoop.
Diep geraakt door de slechte kritieken zet Van Gilze het bestuur van het orkest voor het blok. Frank: "Van Gilse weigerde te dirigeren als Willem Pijper in de zaal zat." In 1922 gooit Van Gilse het bijltje erbij neer en vertrekt als dirigent. 100 jaar later speelt het Rietveld Ensemble muziek van de ruziënde componisten. Daarnaast spelen ze ook werken van andere componisten uit die tijd, zoals Julius Röntgen. De concerten zijn op 23 en 24 april in de Marnixzaal aan het Domplein in Utrecht.
Dit verhaal komt uit het programma Route C, het cultuurprogramma van RTV Utrecht. De eerste uitzending is elke zondag rond half 9 en het programma wordt daarna elk uur herhaald.
