8 vragen aan het RIVM over het HPV-vaccin, baarmoederhalskanker en het bevolkingsonderzoek
UTRECHT - Bij 800.000 tieners viel onlangs of valt binnenkort de uitnodiging voor de HPV-vaccinatie op de mat. Nieuw is dat ook jongens vanaf dit jaar worden gevaccineerd tegen het seksueel overdraagbare virus dat verschillende vormen van kanker kan veroorzaken. Ook wordt de leeftijd aangepast van 12 naar 10 jaar.
Het is 2009 en het HPV-vaccin wordt opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Iets later dan gepland - de vaccinatie wordt uiteindelijk een jaar uitgesteld vanwege de pandemie van de Mexicaanse griep – worden in 2010 dan de eerste meisjes van 12 gevaccineerd tegen de twee vormen van HPV die het vaakst baarmoederhalskanker veroorzaken.
"Je zou er onvruchtbaar van kunnen worden en een chronisch vermoeidheidssyndroom kunnen oplopen. Het was voor het eerst dat we te maken kregen met zo'n grote desinformatiecampagne", zegt woordvoerder Marah Michel van het RIVM. Hoe dat precies kwam heeft het instituut nooit onderzocht. "Wel is duidelijk dat sociale media voor het eerst een rol gingen spelen. Wat ook meespeelde is dat het om een nieuw vaccin ging, dat wekte geen vertrouwen."
Een sprong naar 2022 en de parallellen zijn snel getrokken. Inmiddels breidt het RIVM de vaccinatiecampagne van het HPV-vaccin uit: dit jaar worden voor het eerst ook jongens uitgenodigd, zo werd vorige week bekend. Opnieuw is de wereld in de ban van een pandemie. En ook nu is de antivaxlobby luider dan ooit. "Misschien is zo'n nieuwe vaccinatiecampagne beginnen in coronatijd niet ideaal", zegt Michel. "Maar we vinden het niet verantwoord om nog langer te wachten. Andere landen om ons heen zijn al begonnen met het vaccineren van jongens. Wij zijn daar terughoudend in geweest."
Voor wie is dat HPV-vaccin belangrijk? Waarom moeten jongens ook gevaccineerd worden als ze zelf helemaal geen baarmoederhalskanker kunnen krijgen? 8 vragen en antwoorden over het HPV-vaccin, baarmoederhalskanker en het bevolkingsonderzoek.
Hoe zit het met HPV en de vaccinatiebereidheid in Utrecht?
HPV is een virus dat verschillende vormen van kanker kan veroorzaken. Baarmoederhalskanker komt daarbij het vaakst voor. Er zijn veel verschillende varianten van het virus. Twee daarvan, nummer 16 en 18, zijn het gevaarlijkst. In de regio Utrecht krijgt één op de 10.000 vrouwen jaarlijks baarmoederhalskanker. Vanaf 30-jarige leeftijd krijgen vrouwen een oproep voor het bevolkingsonderzoek, het welbekende 'uitstrijkje'. Er wordt dan gecheckt of het HPV-virus actief is en of er onrustige cellen zijn. Als dat zo is, moet er vervolgonderzoek plaatsvinden bij de gynaecoloog.
Vorig jaar deed in de gemeente Utrecht 45,7 procent van de vrouwen mee aan het bevolkingsonderzoek. Dat is lager dat het landelijk gemiddelde van 49,7 procent. Het deelnamepercentage ligt in de grote steden in de Randstad lager.
Ook de vaccinatiegraad ligt in Utrecht ietsje lager dan het landelijk gemiddelde. Vorig jaar liet 61 procent van de opgeroepen meisjes zich vaccineren, tegenover een landelijk gemiddelde van 63,1 procent. De vaccinatiegraad is zowel landelijk als in Utrecht wel hoger dan ooit tevoren. De vraag is of er straks weer een dip komt, bijvoorbeeld als blijkt dat de vaccinatiebereidheid onder opgeroepen jongens niet zo groot is.
Waarom worden jongens nu ook uitgenodigd?
"Dat is tweeledig", zegt woordvoerder Marah Michel van het RIVM. "Aan de ene kant omdat jongens meisjes zo kunnen beschermen tegen het oplopen van het virus. Maar jongens worden met het HPV-vaccin zelf ook beschermd tegen meerdere varianten van HPV-kanker, zoals anus- en peniskanker. Het is dus niet zo dat het alleen maar is ter bescherming van de meisjes, hoewel dat natuurlijk ook heel belangrijk is."
Hoeveel kans heb je om HPV te krijgen en daar ziek van te worden?
Michel: "Bijna iedereen loopt in zijn leven HPV op, meer dan 80 procent van de mensen. Landelijk worden 400 mannen per jaar gediagnosticeerd met een HPV-gerelateerde vorm van kanker. Als de volledige populatie zich zou inenten, zouden dat er 300 minder zijn. De effectiviteit van het vaccin is dus 75 procent."
"Bij vrouwen gaat het om 1100 kankergevallen per jaar. Ik heb soms de discussie over of dat nou veel of weinig is, maar het is goed om te beseffen dat de voorstadia van (baarmoederhals)kanker ook heel ingrijpend kunnen zijn. 5000 vrouwen krijgen jaarlijks geen goed bericht na hun uitstrijkje, en dan doen nog niet eens alle vrouwen mee aan het bevolkingsonderzoek. Zo'n bericht en het vervolgtraject hebben ook altijd veel impact. Je kunt bijvoorbeeld onvruchtbaar worden. Het is zo'n gevaarlijke soort kanker, dat het in onze optiek beter is om te voorkomen met het vaccin."
Hebben jullie plannen om met gerichte wijkcampagnes onbereikbare doelgroepen te bereiken, zoals jullie dat ook doen met de coronavaccinaties?
"Vooralsnog niet. Dat komt omdat ouders van kinderen van 10 jaar vaak nog contact hebben met de jeugdgezondheidsinstellingen. Het komt vlak na de 9 jaar-vaccinaties, en via deze plek zit je nog dichter op de doelgroep. Mocht nou straks blijken dat er toch fors minder mensen gehoor geven aan de oproep, moeten we kijken of dat een middel is dat we in willen zetten."
Wat zijn de bijwerkingen? En lopen jongens kans op andere bijwerkingen dan meisjes?
"We zijn dankzij corona inmiddels allemaal een beetje vaccin-experts geworden", lacht Michel. "Het zijn de standaard dingen: soms een dagje grieperig of pijn op de prikplek. De horrorverhalen die gaan en gingen over het oplopen van het chronisch vermoeidheidssyndroom of onvruchtbaarheid zijn uit geen van de onderzoeken naar voren gekomen. En dit vaccin wordt inmiddels echt al lange tijd gebruikt. Het wrange is: door het oplopen van het HPV-virus kun je juist wel onvruchtbaar worden."
Waarom wordt het uitstrijkje pas vanaf 30 jaar gedaan? In andere landen begrijpt men daar soms niets van.
"De leeftijd van 30 jaar is een advies vanuit de Gezondheidsraad, dat wij volgen. In dat rapport staat dat het screenen van vrouwen onder de dertig tot veel foutpositieve uitkomsten, overdiagnose en onnodige behandeling leidt. Wel heeft de Gezondheidsraad in het laatste rapport vorig jaar aangekondigd het programma in 2024 te willen evalueren en dan ook de leeftijdsgrenzen opnieuw te bekijken."
Waarom kiezen jullie er niet voor om eerst de oudere mensen in te enten?
"Omdat het van belang is dat je voor je eerste seksuele contact het vaccin hebt gekregen. 80 procent van de mensen loopt het HPV-virus op. Het maakt daarbij overigens niet uit of je veilig vrijt en het kan ook via de handen worden overgedragen. Er zijn heel veel soorten HPV, en het vaccin richt zich op de twee varianten die het vaakst kanker veroorzaken. De leeftijdsgroep 18-26 heeft HPV dus vaak al opgelopen. Het kan nog steeds zin hebben om je te vaccineren, want het kan wel zijn dat je net een andere variant hebt opgelopen. Maar omdat we nu al een beetje achterlopen, willen we vooral voorkomen dat we te laat zijn bij die jongere groep, daar waar nu de meeste winst te behalen valt."
Heeft het nog zin om je nog te vaccineren als je al onrustige cellen hebt?
"Daar weten we nog niet genoeg van. Er wordt nu onderzoek naar gedaan bij het Erasmus in Rotterdam."
