2022 gedoopt tot 'Adrianusjaar': de enige Utrechtse (en Nederlandse) paus in het Vaticaan ooit

Adriaan Floriszoon Boeyens wordt in 1459 geboren in de Brandsteeg, een zijstraat van de Utrechtse Oudegracht die nu de Brandstraat heet. Na de lagere school vertrekt hij naar de Latijnse School in Zwolle. Daar komt hij in contact met de Broeders van het Gemene Leven: een rooms-katholieke groepering die een sober en bescheiden bestaan naleeft. Dat gedachtegoed zou Adrianus de rest van zijn leven met zich meedragen.

Na zijn tijd in Zwolle verhuist hij naar Leuven, waar hij een carrière als theoloog begint. Hij geeft daar onder meer les aan Erasmus en groeit er uit tot een van de meest vooraanstaande hoogleraren. Dat blijft niet onopgemerkt. In 1507 wordt hij gevraagd de privéleraar van de op dat moment zevenjarige prins Karel van Luxemburg te worden, later bekend als keizer Karel V.

In opdracht van de keizer reist Adrianus in 1515 af naar Spanje om daar de troonopvolging veilig te stellen. Dat lukt en Karel V stelt hem aan als regent van Spanje. Als paus Leo X eind 1521 plotseling overlijdt, moet er een opvolger voor de paus gezocht worden.

Dat blijkt een flinke opgave. De kardinalen bevinden zich in twee kampen die het maar moeilijk eens worden. Na flink wat stemrondes komt de Utrechtse Adrianus op 9 januari 1522 als beoogd kerkelijk hoofd uit de bus, wat hij zelf pas anderhalve week later hoort. Hij kan dat in eerste instantie niet geloven, maar als hij de officiële documenten ziet, beseft hij hoe zijn toekomst eruit komt te zien.

Het is een toekomst waar hij tegenop kijkt. Hij is op dat moment 63 en wil eigenlijk met pensioen. Toch maakt hij de lange reis naar Rome, waar hij bij aankomst een lege schatkist, vriendjespolitiek en nepotisme aantreft. Ook moet hij de katholieke kerk beschermen tegen de felle kritiek van de protestant Maarten Luther, die de kerk beschuldigt vooral op geld belust te zijn.

Daarop besluit hij de kerk naar zijn gedachtegoed te hervormen: er moet bezuinigd en versoberd worden. Ook geeft hij de fouten en misstanden binnen het katholicisme in 1522 openlijk toe, maar dat komt hem duur te staan. Voor de katholieken voelt het als verraad en de protestanten krijgen hun gelijk. Ook lukt het hem niet om de Franse koning Frans I en keizer Karel V te verenigen om samen tegen de Turkse sultan ten strijde te trekken.

Uiteindelijk wordt Adrianus in Rome nooit echt geaccepteerd. Na anderhalf jaar paus te zijn geweest, overlijdt hij op 14 september 1523. In eerste instantie wordt hij begraven in de Sint-Pietersbasiliek in Vaticaanstad, maar tien jaar later wordt hij overgebracht naar de Santa Maria dell'Anima die ooit als de nationale kerk van de Nederlanders werd gezien.

Hoewel Adrianus vanaf zijn zeventiende in het buitenland woonde, bleef Utrecht een belangrijke plek in zijn hart hebben. Daarom wilde hij als hij met pensioen zou gaan terugkeren naar de Domstad. In het kader daarvan liet hij in 1517 het Paushuize aan de Kromme Nieuwegracht bouwen, maar zelf stapte hij er nooit binnen.

Naast het Paushuize staat sinds 2015 een standbeeld van hem en in de buurt van zijn vermoedelijke geboortehuis is op de Oudegracht een plakaat over zijn leven aangebracht. Dat er niet veel over de enige Nederlandse paus in het Utrechtse straatbeeld te zien is, heeft ermee te maken dat de stad in 1580 protestants werd en sindsdien dus weinig van doen had met het katholicisme en de paus. Bovendien trok Adrianus fel van leer tegen het lutheranisme, en zodoende ook tegen het protestantisme.

Toch vindt een speciale projectgroep dat er meer aandacht voor de paus moet komen. De groep heeft 2022 tot 'Adrianusjaar' gedoopt en hoopt met lezingen, excursies en herdenkingen duidelijk te maken hoeveel impact de enige Nederlandse paus ooit heeft gehad. "Hij zag in dat de dreiging in Europa gezamenlijk door de landen voorkomen moest worden", stelt Josper Jongeneelen van de Projectgroep Adrianusjaar. "En als je nu ziet hoe we in een klimaat- en coronacrisis zitten, denk ik dat we veel van hem kunnen leren."

Jongeneelen hoopt iedereen dit jaar op een laagdrempelige manier kennis te laten maken met 'onze' paus. "Het is echt niet de bedoeling om er een katholiek feestje van te maken", stelt hij. Zo heeft het aartsbisdom Utrecht een herdenking gepland, en Museum Catharijneconvent wil deze zomer een focustentoonstelling over Adrianus organiseren.