Glazen gevel uit 1941 weer zichtbaar: 'Utrechters herinneren zich Galeries Modernes nog levendig'

UTRECHT - De bouwkranen zijn weg en inmiddels wordt de laatste hand gelegd aan een blikvanger in de Utrechtse binnenstad die jaren onzichtbaar is geweest. "Het gaafste is toch wel dat we een icoon teruggeven aan de stad, eigenlijk ben ik daar het meest trots op", zegt Walther van Leeuwe. Hij leidt de grote verbouwing die de tachtig jaar oude Galeries Modernes laat herleven; als House Modernes, in de oude vorm en met een nieuwe functie.
House Modernes gaat in het najaar open.
House Modernes gaat in het najaar open. © RTV Utrecht / Milo Hornstra
Dertig jaar lang onttrokken blauwe gevelplaten het open karakter van het gebouw op de hoek van de Lange Viestraat en de Oudegracht aan het oog. Oudere Utrechters herinneren zich nog wel de indrukwekkende gevel van glas die om het oude warenhuis was gekromd. Die gevel stamt uit 1941, maar Galeries Modernes was toen allang een begrip in Utrecht.

Franse bazar

"De Nederlandse winkels van Galeries Modernes hadden de Parijse warenhuizen als voorbeeld", zegt architectuurhistoricus Bettina van Santen van de afdeling Erfgoed bij de gemeente Utrecht. "Nadat zijn vader en oom al in Rotterdam en Amsterdam een Franse bazar hadden geopend vestigde Georges Couvreur in 1901 een warenhuis in Utrecht. Hij bood gebruiksgoederen aan tegen een vaste prijs. Er werd niet afgedongen en kopen was niet verplicht."
De Lange Viestraat in 1917, links het pand waar Galeries Modernes jarenlang was gevestigd..
De Lange Viestraat in 1917, links het pand waar Galeries Modernes jarenlang was gevestigd.. © Collectie Het Utrechts Archief
Het fenomeen 'winkelen' was in de 19de eeuw ontstaan. Goederen die ergens anders werden gemaakt werden verzameld in een gebouw waar klanten ze konden bezichtigen. De Winkel van Sinkel was de eerste in Utrecht, en het stadsbeeld werd daarna al snel bepaald door een keur aan warenhuizen waar mensen tegen vooraf vastgestelde prijzen kleding en andere koopwaar konden uitkiezen.

Lange Viestraat

Winkelen bleek in de Utrechtse binnenstad een succesformule. Het pand aan de Bakkerstraat 16 met zijn Belgische verkopers werd al snel te klein. Na drie jaar verhuisde de Franse Bazar naar de Lange Viestraat, om daar uit te groeien tot de grootste van de drie zaken in Nederland. In de jaren '20 werden de winkels als familiebedrijf samengevoegd en kregen ze de chique naam 'Galeries Modernes'. Wellicht klonk het woord bazar toch wat plat voor de clientèle die de eigenaars op het oog hadden.
Op 13 maart 1939 brandde het oude warenhuis volledig af.
Op 13 maart 1939 brandde het oude warenhuis volledig af. © Collectie Het Utrechts Archief
Toen in 1939 net een begin was gemaakt met een verbouwing brak er brand uit. Het gebouw werd in de as gelegd en moest tijdelijk uitwijken naar een noodgebouw dat op de Neude werd neergezet. In 1941 nam de Galeries Modernes zijn intrek in het iconische winkelpand dat architect Dirk Brouwer al in 1938 had ontworpen. De etalages van glas waren een attractie waarvoor Utrechters ook 's avonds nog even naar de binnenstad wandelden.

Concurrentie

De nieuwbouw is precies veertig jaar als warenhuis in gebruik geweest. De strijd met concurrenten als Hema en V&D bleek op de lange duur niet vol te houden. Nadat de Belgische eigenaren de keten in 1968 hadden verkocht aan de Bijenkorf, verdwenen de winkels een voor een uit het Nederlandse straatbeeld. In 1981 sloot de Utrechtse vestiging de deuren en in 1984 was het over en uit voor de Galeries Modernes.
De Galeries Modernes kort na de oorlog.
De Galeries Modernes kort na de oorlog. © GJ Lauwers / Collectie Het Utrechts Archief
Een jaar na de sluiting in Utrecht nam tapijtgigant Kwantum Hallen het pand over. Bijna tien jaar later werd het een winkelcentrum dat volgens de opvattingen van die tijd een modern jasje nodig had en ook de Hogeschool Utrecht huurde er ruimtes. De gevel verdween achter blauwe platen, vorm en functie raakten 'verrommeld'.

Kan niet slechter

Vermogensbeheerder Syntrus Achmea Real Estate & Finance nam voor een opdrachtgever het gebouw in 2012 over, nadat het al een paar keer van naam was veranderd, van Blue Building tot De Planeet. Inwoners van de stad hadden er weinig meer mee, zegt hoofd Herontwikkeling Walther van Leeuwe. "Toen we met dit object begonnen werd het ons wel duidelijk dat de Utrechter De Planeet niet heel mooi vond. Dat kregen we teruggekoppeld: jullie hebben het pand nu verworven, wat ga je ervan maken? Want het kan niet slechter dan dat het nu is."
De Planeet in 2019, kort voor de grote verbouwing.
De Planeet in 2019, kort voor de grote verbouwing. © DC Goosen / Collectie Het Utrechts Archief
De bedoeling was aanvankelijk om er weer een warenhuis in te vestigen. De Canadese keten Hudson's Bay zou interesse hebben getoond, maar koos toch voor de voormalige V&D verderop in de stad. "We weten inmiddels hoe dat is afgelopen", zegt Van Leeuwe doelend op het kortstondige avontuur en de smadelijke aftocht van de Canadezen. "De winkelmarkt verandert. Is het nog van deze tijd om van niveau -2 tot +6 een warenhuis te maken waarin je dan ook nog weinig flexibel bent, mocht er wat gebeuren?"

Steeds iets anders

Syntrus Achmea sprak erover met bezoekers van de locatie in Utrecht. Van Leeuwe: "Wij zien dat de stad continu in beweging is. Nu hebben we corona, dan hebben we winkels die meer het web op gaan, dan willen we weer werken in de binnenstad; steeds iets anders. We willen plekken creëren waar mensen graag verblijven. Uiteindelijk is het een mix geworden van functies die elkaar versterken, maar kan de indeling ook horizontaal en verticaal nog aangepast worden. We zijn nu veel flexibeler. Als de winkels ooit weer uit willen breiden, dan zou dat eventueel mogelijk zijn."
Walther van Leeuwe, Syntrus Achmea: 'Is het nog van deze tijd om van niveau -2 tot +6 een warenhuis te maken?'
Walther van Leeuwe, Syntrus Achmea: 'Is het nog van deze tijd om van niveau -2 tot +6 een warenhuis te maken?' © RTV Utrecht / Milo Hornstra
Behalve winkels krijgt House Modernes ook ruimtes voor een flexkantoor, horeca aan de werf en in de kelder een openbare stalling voor zo'n duizend fietsen. Op het dak kunnen de toekomstige kantoorgebruikers lunchen of een bedrijfsborrel houden. Zogenoemde vides zorgen ervoor dat natuurlijk daglicht de verschillende verdiepingen van boven kan bereiken. Via die 'gaten' konden de bouwers ook hun materialen snel het gebouw in hijsen, zonder buiten de straat al te lang te blokkeren.

Verleden

"De nieuwe, tweetalige naam heeft onder meer op sociale media wel tot discussies geleid", lacht Van Leeuwe. "House Modernes, Engels en Frans, wat bedoel je daar nou precies mee?" De bedenkers wilden de verbinding leggen met het verleden. Het markante warenhuis lokte decennialang winkelend publiek naar de binnenstad.
Textielwinkel  voor evacués van de watersnoodramp. Maart 1953, tweede verdieping van het warenhuis.
Textielwinkel voor evacués van de watersnoodramp. Maart 1953, tweede verdieping van het warenhuis. © FF van der Werf / Collectie Het Utrechts Archief
"Galeries Modernes is in de huidige vorm in 1941 gebouwd als ultramodern warenhuis met roltrappen, liften en zelfs een autolift naar de kelder", zegt Van Leeuwe. "Er waren prachtige etalages naar de stad toe, mooi transparant. De eerste opdracht die we hadden was: laten we dat icoon in ere herstellen."

Levendige herinnering

"Wat mij opviel is dat zoveel Utrechters een levendige herinnering hebben aan het object uit 1941", vervolgt Van Leeuwe. "Veel mensen hebben anekdotes als 'Ik ging er met mijn oom of tante naartoe om te winkelen', 'Ik verstopte me onder de roltrap', of 'We gingen altijd de etalages bekijken'. In de details zie je dat we hebben geprobeerd om die geschiedenis weer terug te halen; de balustradehekken die er toen ook op zaten waardoor de eerste verdieping een extra galerij met etalages heeft, de kromming in de gevel, het gebogen glas, de kozijnen."
De Galeries Modernes in 1976.
De Galeries Modernes in 1976. © AW Reinink / Collectie Het Utrechts Archief
Architectuurhistoricus Van Santen is blij dat het glazen gebouw zijn ware gezicht weer toont. "Het was voor die tijd ongekend, bijna on-Utrechts. Ik heb het afgelopen jaar veel thuisgewerkt en was verrast toen het uit de steigers kwam. De winkelbouw van de jaren zestig en zeventig is veel armetieriger, gevels met een groot gat waar je door naar binnen loopt. Dit is échte architectuur."

Uitstraling houden

"De grote vraag is voor mij wel hoe ze voorkomen dat al dat glas alsnog afgeplakt gaat worden", zegt Van Santen. "Je wilt toch die uitstraling houden, dat je straks niet tegen de achterkant van winkelstellingen aankijkt."
'De nieuwe, tweetalige naam heeft onder meer op sociale media wel tot discussies geleid.'
'De nieuwe, tweetalige naam heeft onder meer op sociale media wel tot discussies geleid.' © RTV Utrecht / Milo Hornstra
Syntrus Achmea laat weten de inrichting te bespreken met de huurders om de gevel, waar voor een belangrijk deel weer etalages komen, zo transparant mogelijk te houden. Verwacht wordt dat in september de eerste winkels open kunnen en dat in oktober het hele pand wordt opgeleverd. Als eerste huurders worden onder meer genoemd Spaces, Aldi, SoLow, Geldmaat en de gemeente Utrecht.
Utrechtse binnenstad krijgt iconische glazen gevel terug