Kardinaal Simonis: 'Meer een dorpspastoor dan een kille kerkleider'

Anton ten Klooster is priester in het aartsbisdom Utrecht en theoloog aan de Tilburg School of Theology. Hij omschrijft Simonis als een man die zijn leven lang hard gewerkt heeft voor de kerk, en daar ook zeer onder geleden heeft. En in een zekere zin uitzag naar zijn rust.

Ten Klooster kent Simonis al sinds z'n opleiding. "Ik ben in 2003 priesterstudent geworden voor het aartsbisdom Utrecht. En een van de allereerste dingen die je dan doet is kennismaken met de bisschop van het bisdom, dat was toen kardinaal Simonis. En hij vertelde over wat zijn visie was op het priesterschap en wat hij je toewenste."

"Hij kwam ook regelmatig eten op het Ariënskonvikt, de priesteropleiding. Dan maakte je hem eigenlijk heel ontspannen mee. Hij was een Prins der Kerk, zoals dat heet. Een van de mannen die een nieuwe paus kiest, zoals hij in 2005 ook mede heeft gedaan. Terwijl, als hij dan aan tafel zat, dan maakte hij grapjes en dan ging het vooral over het eten en wat er verder nog aan de hand was."

"Het grote publiek zal een beeld van hem hebben als een orthodox kerkleider, iemand met onhandige uitspraken", zegt Trouw-journalist Stijn Fens. "Soms zelfs kwetsende uitspraken. Maar als je hem echt goed kende, dan was het vooral ook een hele hartelijke man, een aimabele man. Ik zeg wel eens: meer een dorpspastoor dan een kille kerkleider."

"In de jaren 60 was de Nederlandse Katholieke kerk op drift, allerlei vernieuwingen. En het Vaticaan vond eigenlijk dat Nederland te ver doorschoot. Toen hebben ze Simonis gescout, zoals een voetbalclub iemand scout, om bisschop te worden van Rotterdam. Om een beetje conservatieve krachten te mobiliseren tegen al die vernieuwingsdrift."

"En hij heeft eigenlijk nooit nee gezegd. Dus hij is bisschop in Rotterdam geworden, later aartsbisschop van Utrecht. Maar altijd een beetje tegen wil en dank. Ook iemand die niet een bestuurder was pur sang, dus ook altijd een beetje boven zijn krachten heeft moeten werken, maar altijd trouw is gebleven aan Rome. Maar inderdaad, altijd zeer hartelijk in de omgang."

Dat beeld schetst ook Ten Klooster: "Zeker in de media kwam Simonis heel serieus voor de dag. Dat kwam ook omdat hij vragen kreeg over allerlei serieuze thema's, en dat nam hij zelf ook ernstig. Dus er zat wel een duidelijk verschil van die persoonlijkheid die je in de media zag en de ontspannen persoonlijkheid die we zelf kenden. Ik had het er nog met mijn ouders over gisteren, en die herinnerden hem toch ook als zo'n aardige man."

Ten Klooster vindt ook dat Simonis heeft bijgedragen aan de rust in de kerk, al speelden ook de omstandigheden mee. "Hij kwam in 1983 naar Utrecht. Toen waren er enorme grote tegenstellingen, heel veel ruzie eigenlijk in de kerk in Nederland over de koers van de kerk. En dat was in 2007 wel over. Dat is deels de verdienste van Simonis in de zin dat mensen hem ook hebben leren kennen als een man met een pastoraal hart die ook heel toegankelijk was."

"Aan de andere kant komt het ook doordat de kerk in die jaren steeds minder relevant is geworden en dat het in die zin, onaardig gezegd, steeds minder mensen iets kan schelen. En dat deed hem ook wat: hij leed daaronder en hij leed daaraan. Het maakte hem ook tobberig over de toestand van de kerk."

Simonis werd als aartsbisschop opgevolgd door kardinaal Eijk. Een warme band is er niet geweest tussen de twee. Fens: "Het was voor Simonis zeer pijnlijk dat toen kardinaal Eijk eind januari in 2008 in de Catharinakathedraal de zetel van Utrecht in bezit nam, hij meteen over de in zijn ogen deplorabele toestand van het aartsbisdom en dat het zou afstevenen op een technisch failliet. Dat heeft Simonis altijd heel erg gevonden op dát moment zo te worden neergezet. De verhouding is altijd koel gebleven.

Maar later zou zijn reputatie nog een grotere deuk oplopen, toen hij in een uitzending van Pauw en Witteman over misbruik in de kerk zei: "Wir haben es nicht gewusst". Volgens Fens is dat wel een grote smet geweest op zijn carrière, in de ogen van het grote publiek. "Als ik met mensen over hem sprak dan kwam altijd binnen een minuut altijd dat ene Duitse zinnetje weer tevoorschijn."

"En gek genoeg, hij begon in Utrecht in 1983, toen was hij niet echt welkom. Maar toen hij wegging in 2007, was er een zekere weemoed. Hij had de harten van de inwoners van Utrecht gewonnen hè. Die aardige dorpspastoor, die met zijn pet op door Utrecht fietste. Eigenlijk heeft die uitspraak die sympathie weer een beetje tenietgedaan. Dat heeft hem zelf ook zeer geraakt. Hij heeft zelf later gezegd - in analogie met Maxima - dat die uitspraak een beetje dom was. Nou, ik denk dat die uitspraak meer dan een beetje dom was."

Wat laat Simonis dat achter? Volgens Fens een beeld van iemand met strenge, conservatieve opvattingen. "Maar toch ook een zeer beminnelijke man die als hij je zag lopen in de stad en je kende, op je af kwam om je te begroeten. Ook al was hij met hoogwaardigheidsbekleders."