Poëziekrant voor ooggetuigen van de oorlog: 'Mijn familie kwam om in Sobibor en Auschwitz'

© Rose Marie Frijda
UTRECHT - Het is vandaag Bevrijdingsdag, maar vanwege het coronavirus zijn veel activiteiten rond '75 jaar Vrijheid' in Utrecht afgelast. Het Utrechts Stadsdichtersgilde komt daarom met een poëziekrant vol interviews, gedichten en foto's; De 'VersVrijheid'-krant. In de aanloop naar deze dag is die gratis door Utrecht verspreid.
In de krant staan interviews met ooggetuigen van de oorlog in Utrecht. Zij worden geëerd met gedichten die speciaal voor hen zijn geschreven. Een van die ooggetuigen is Rose Marie Frijda uit Bilthoven. Als Joodse baby is ze door haar moeder naar een onderduikadres gebracht. De bedoeling was dat Frijda later met haar ouders zou worden herenigd, als zij een boerderij zouden vinden om onder te duiken.
Wij hangen de vlag uit als de vermoordde familie terugkomt
Oudtante van Rose Marie Frijda
Maar een aantal weken later werden haar ouders opgepakt bij een razzia. Frijda heeft ze nooit meer gezien. Na de oorlog bleek een groot deel van haar familie te zijn omgekomen in Sobibor en Auschwitz.
Als baby werd Frijda bij onderduikouders ondergebracht
Als baby werd Frijda bij onderduikouders ondergebracht © Rose Marie Frijda

OUDERS

De eerste vier jaar leefde ze bij een familie, die ze als haar ouders beschouwde. In 1947 werd ze opgehaald door haar oud-tante Til. Die beweerde dat zij en haar man haar ouders waren. Frijda: "Ze zeiden: 'Wij zijn jouw vader en moeder.' Maar ik bleef vragen stellen en dus zeiden ze: 'Alles wat je denkt dat anders is, dat heb je gedroomd.' En daarmee was de kous af."
Pas op haar 18e kwam ze erachter dat Mama Til niet haar moeder was en dat haar ouders in Sobibor vergast waren. Ze werd grootgebracht bij haar oudtante, maar mocht de bevrijding nooit vieren, vertelt ze. "Mijn oudtante was zo gedeprimeerd en psychisch vernield door het verlies van haar hele familie. Als de vlaggen om ons heen wapperden en ik vroeg waarom wij er geen hadden, zei ze: 'Wij hangen de vlag uit als de vermoordde familie terugkomt'."
Rose Marie Frijda.
Rose Marie Frijda. © RTV Utrecht / Marc van Rossum du Chatel

VLAG

Vandaag, op 5 mei 2020, hangt de vlag buiten aan de muur bij Frijda. Ze besloot het anders te doen dan haar tante. "Die vlag was het eerste dat ik kocht toen ik zelfstandig ging wonen. Het is binnen het Jodendom gebruikelijk dat je rouwt, maar daarna vier je het leven."
Als ik de davidster wil dragen, kan ik dat doen
Rose Marie Frijda
"We zijn nu 75 jaar vrij, dat is ongelooflijk", vervolgt ze. "Ook in tijden van corona. Alles kan nu, als ik een davidster wil dragen, dan kan ik dat doen. Als je dat afzet tegenover wat er vroeger gebeurde, is dat van onschatbare waarde."
Het verhaal van Rose Marie Frijda sprak dichter Els van Stalborch aan. Ze besloot een gedicht te schrijven over haar. "Het is een onroerend verhaal", vertel Van Stalborch. "Dat ze de moed heeft en de kracht om elke keer opnieuw te beginnen, daar heb ik ongelooflijk veel bewondering voor. Ik zie in haar hoe je toch een gelukkig leven kunt leiden."
Gedicht van Els voor Rose Marie:
Wij hebben levenslang, vrijheid sijpelt tussen loze woorden in een rivier van namen.

Haar naam is Frijda

maar er is geen vrede, haar naam duikt onder tussen plooien van angst.

Wat ze weet mag ze niet weten, heeft ze gedroomd misschien, haar naam is ze vergeten.

Vreemde mensen noemen haar en jaren lopen in en uit tot stilte breekt, zwijgen niet meer kan.

Haar naam is Frijda en het is vrede, ze viert de levens die ze nooit gekend en noemt de namen

levenslang.

GEVLUCHT UIT IRAK

Ook de uit Irak gevluchte dichter Baban Kirkuki schreef voor de poëziekrant. Kirkuki woonde in Irak in de jaren negentig, de tijd dat Saddam Hoessein er nog president was. Iedereen leefde in onderdrukking. "Mijn pen was begrenst, als dichter", vertelt hij. Kirkuki mocht niet opschrijven wat hij wilde, want dan riskeerde hij een gevangenisstraf. "Ik voelde geen vrijheid. Ik voelde mij als een rivier die stil stond, en ik wilde niet stil blijven. Ik had geen andere keuze dan vluchten."
In Utrecht voelt hij zich goed. "Mensen verlangen naar vrijheid, niet alleen tijdens de bevrijding zelf maar ten allen tijde", vertelt hij. "We moeten ons nu ook bevrijden uit eventuele blokkades die we hebben. De haat, afgunst; er moet ruimte zijn voor iedereen. Vrijheid voor jezelf, maar ook voor anderen."
Gedicht Baban Kirkuki:
Laat de vrijheid zichzelf zijn
De vrijheid was nodig in de geschiedenis om de mens los te maken van het bevel.
Toen de mens was losgemaakt bleek hij sterker.
De vrijheid ontplooit zich in het hart van een kiem tot een boom, tot bloesem, tot immuniteit van de liefde.
De vrijheid roept op tot revolutie, trekt dappere zielen aan. Een begraafplaats heeft de vrijheid vaak gezien, waar ieder graf aan een ander het leven gaf. Laat de vrijheid zichzelf zijn: avontuurlijk en aanwezig voor iedereen die hem kent.
De vrijheid wil niet begrenzen, begrens dan ook de vrijheid niet.
Rose Marie Frijda vertelt over haar verleden.