Hoe 'het meisje in de dekenkist' de oorlog overleefde

LEUSDEN - Over twee weken herdenken we de bevrijding van 75 jaar geleden. Dat waren destijds spannende dagen, vooral voor mensen die ondergedoken zaten. De toen negenjarige joodse Lidy Horowitz was een van hen, die vanuit Amsterdam op boerderij De Bieshaar in Leusden terechtkwam bij Rijk en Antje van Loenen. Hun kleindochter, Rudy Veenendaal, tekende het verhaal van Lidy op in het kinderboek 'Het meisje in de dekenkist'.
Lidy was zes toen ze vanuit Amsterdam zonder haar ouders en broers naar Leusden ging. Ze kwam daar in het zeer christelijke gezin van Rijk en Antje van Loenen terecht, die drie kinderen hadden en al vier andere onderduikers huisvestten. "Lidy kwam in een gezin van negen volwassenen van boven de twintig jaar en was als kind natuurlijk helemaal overweldigd", vertelt Rudy.
Jeugdfoto van Lidy Horowitz, op boerderij De Bieshaar
Jeugdfoto van Lidy Horowitz, op boerderij De Bieshaar © RTV Utrecht / Jordi de Jong

SCHUILEN

De onderduikers hadden een schuilplaats in een hooiberg op de boerderij. "Ze hadden met de buren afgesproken dat ze een bel luidden als er onraad was. Dan zouden de onderduikers daar schuilen." Maar voor de kleine Lidy was er een andere verstopplek: een dekenkist.
Lidy had een grote verantwoordelijkheid; ze kon niet zomaar alles doen
Rudy Veenendaal
Rudy's moeder was belast met de taak om Lidy te leren schuilen. "Dat heeft mijn moeder twee keer per week met haar geoefend, drie jaar lang. Mijn moeder riep dan: 'De Duitsers komen!' Waar Lidy dan ook was; ze moest direct in de benen komen, naar de dekenkist op zolder rennen, de dekens en kleren opzijleggen, in de kist duiken en geen kik geven. Mijn moeder zei dan ook: 'Al doet het heel zeer en krijg je een gaatje omdat ze prikken, dan doe je je mond niet open. Want als je dat doet, dan wordt iedereen doodgeschoten.' Dat was afgesproken."

'NIET GEPIEPT'

In 1945 was het zover. De Duitsers haalden het hele huis overhoop in de hoop onderduikers te vinden. In een brief die Lidy met behulp van haar mantelzorger aan Rudy schreef, vertelt ze: "Ik had mij op zolder verstopt in een grote kledingkist, onder allerlei kleren. De Duitsers staken met een groot mes, waarschijnlijk een bajonet, in de kleren. Ik werd daarbij geraakt, maar heb gelukkig niet gepiept, zodat ik niet ontdekt ben."
"Dat heeft haar leven gered", vertelt Rudy. "En dat van mijn grootouders natuurlijk. Als Lidy en de onderduikers toen gevonden waren, werden ze gewoon doodgeschoten. Dan was ik er niet geweest. Dat is een heel gek idee, ja. Het is toch geweldig dat die jongens van twintig jaar (de andere onderduikers, red.) het ook allemaal gered hebben."
De joodse Lidy Horowitz overleeft de oorlog door zich te verstoppen in een dekenkist

TERUG NAAR AMSTERDAM

Na de oorlog komt Lidy in Amersfoort weer samen met haar gezin, maar een paar jaar later verhuisden ze met z'n allen weer naar Amsterdam. Rudy, geboren in 1947, maakt voor het eerst kennis met Lidy op de verjaardagen van haar grootouders. "Daar was ze altijd en kwam ze logeren." Dat ze op de rouwkaart bij de kleinkinderen wordt genoemd, vindt Rudy veelzeggend. "Mijn grootouders zagen Lidy als hun eigen kind."
Rudy trouwde op haar 22e en verhuisde naar Veenendaal, waardoor ze Lidy minder zag. "We zijn nog weleens bij haar op de koffie geweest in Amsterdam, maar ik sprak haar niet veel." Lidy werd jarenlang door de grootouders van Rudy christelijk opgevoed, maar heeft het geloof niet verder aangehangen.
Antje en Rijk van Loenen, die onderdak gaven aan Lidy
Antje en Rijk van Loenen, die onderdak gaven aan Lidy © RTV Utrecht / Jordi de Jong

AMNESTY NEDERLAND

"Ik vond het een beetje een apart type. Ze heeft jarenlang in Amsterdam gewoond, maar wat ze daar gedaan heeft, was een beetje een taboe. Natuurlijk vroeg ik aan m'n ouders naar haar baan en waarom ze niet trouwde. Ik had duizend vragen, maar er werd altijd een beetje geheimzinnig over gedaan. Mijn moeder zei altijd dat ik er niet naar moest vragen, want Lidy leidde volgens haar een beetje een ruig leven", vertelt Rudy.
Meer informatie kreeg ze niet. Pas na Lidy's dood in november vorig jaar komt Rudy erachter dat ze Amnesty Nederland op heeft gericht. "Dat heb ik nooit geweten. Het was niet zomaar iemand die niets deed. Ze heeft ook nog in de verpleging gezeten. Maar als je flink christelijk bent, dan was iets in die tijd al gauw ruig", lacht Rudy.

'DOEN WAT JE LEUK VINDT'

Volgens Rudy was Lidy's levensmotto: je moet doen in je leven wat je leuk vindt. "Ze vroeg me ook altijd of ik niet naar het buitenland wilde. Volgens haar moest je de wereld willen onderzoeken. Maar ik had nooit zo'n lonkend beeld. Dat vonden mijn ouders ook nooit zo leuk, want die dachten dat ze me aan het opjutten was."
Aan het eind van Lidy's leven werd ze verzorgd door een mantelzorger, omdat ze dementerend was. "Maar hoe meer je terugging in de tijd, hoe meer ze nog wist. Over de oorlog wist ze nog veel te vertellen." Vorig jaar november overleed Lidy Horowitz op 85-jarige leeftijd.
Lidy Horowitz op 78-jarige leeftijd
Lidy Horowitz op 78-jarige leeftijd © RTV Utrecht / Jordi de Jong

ERKENNING

Tijdens een bezoek aan het holocaustmuseum in Israël bedacht Rudy dat ze haar grootouders wilde eren voor het werk dat ze voor de onderduikers hadden verricht. Twee jaar lang schreef ze aan 'Het meisje in de dekenkist' en zocht ze voor erkenning naar bewijs dat haar opa en oma Lidy hadden opgevangen. Dat stuurde ze via de ambassade op naar het Yad Vashem instituut in Jeruzalem, dat de officiële Israëlische staatsinstelling voor het herdenken van Joodse slachtoffers is.
Vorig jaar hoorde ze dat al haar bewijs is goedgekeurd en dat de namen van haar grootouders op een naamplaatje in Jeruzalem komen. "Ik hield heel veel van mijn grootouders, dus wilde ik dit doen." Vorige maand zouden ze met een ceremonie geëerd worden, maar dat is vanwege het coronavirus uitgesteld.
Het kinderboek moet kinderen doen blijven nadenken over hun vrijheid, vindt Rudy. "Ik hoop dat ze dankbaarder zijn voor de dingen die ze hebben. Dat ze zien hoeveel ze hebben, wat een vrijheid ze hebben en hoe blij ze daar mee moeten zijn." Het boek is te bestellen via de website van de Historische Kring Leusden.
Rudy Veenendaal met het boek 'Het meisje in de dekenkist'
Rudy Veenendaal met het boek 'Het meisje in de dekenkist' © RTV Utrecht / Jordi de Jong